Auteurs: Nannet Fabri, Katrien van den Brink, René van den Brom, Debora Smits, Inge Santman-Berends, Carlijn ter Bogt-Kappert, Eveline Dijkstra, Nienke Snijders-van de Burgwal

14 augustus 2024

Inleiding

In september 2023 werd voor het eerst een uitbraak van blauwtongvirus serotype 3 (BTV-3) in Nederland vastgesteld. In de maanden daarna werden klinische verschijnselen indicatief voor BTV-3 gemeld bij duizenden schapen- en rundveebedrijven en bij enkele tientallen geitenbedrijven. De infectie had een grote impact op de veehouderij in Nederland, met een hoog percentage zieke dieren en, bij schapen, een oversterfte van ruim 55.000 dieren (Santman-Berends et al., 2024). In de winter van 2023, bij het verminderen van de knuttenactiviteit, liep deze uitbraak af, maar sinds half juni 2024 wordt BTV-3 opnieuw aangetoond op bedrijven. Bij een groot deel van deze bedrijven hebben de houders aangegeven dat zij hun dieren in de afgelopen maanden, sinds het beschikbaar komen van BTV-3 vaccins, hebben laten vaccineren tegen BTV-3. Er was een sterke behoefte om een beeld te krijgen van de situatie in 2024, zoals de waargenomen klinische verschijnselen en het aantal dieren dat ziek wordt, in een situatie waarin gevaccineerd was. Het doel van dit project was daarom om meer inzicht te krijgen in het verloop van de effecten van BTV-3 infecties in 2024 op de gezondheid van schapen en runderen in een situatie waar de dieren volledig (drie weken na afronden vaccinatie) zijn gevaccineerd.

Rapportage

Open de pdf: Monitoren van kliniek op BTV-3 besmette schapen- en rundveebedrijven in 2024

Auteurs: I.M.G.A. Santman-Berends, K.M.J.A. van den Brink, E. Dijkstra, G. van Schaik, M.A.H. Spierenburg, R. van den Brom. 

Oktober 2024

Highlights

• In September 2023, bluetongue (BT) serotype 3 emerged in the Netherlands.
• Over 5000 ruminant farmers notified BT like symptoms to the authorities.
• The impact of BTV-3 on sheep and goat mortality was determined using census data.
• BTV-3 was associated with a 4.2–15.5 times increase in sheep mortality.
• In goats, BTV-3 was associated with a limited, but significant increased mortality.

Abstract

In September 2023, bluetongue virus serotype 3 (BTV-3) emerged in the Netherlands, infecting over five thousand livestock farms. In sheep, high morbidity and mortality rates were reported that were unlike previously described bluetongue outbreaks. This study aimed to quantify the impact of BTV-3 in the small ruminant population in the Netherlands in 2023. Sheep and goat movement census data and BTV-3 notification data were available from 2020 until the end of 2023. Data were aggregated to farm and week level and mortality indicators were calculated for lambs (<1 year) and adult animals (≥1 year). Population averaged GEE models with a Negative-binomial distribution and a log-link function correcting for repeated measures per farm in time were used to quantify the association between BTV-3 and mortality. In 2023, 2994 sheep farmers and 89 goat farmers notified clinical signs of BTV-3 to the NVWA. During this BTV-3 outbreak period, an additional 55,000 sheep died compared to the same period in 2020–2022. At flock level a high variety in mortality was observed, with a clear increase in mortality in both flocks that were not notified but that were located in infected areas and in flocks of which the farmer notified clinical signs. During the BTV-3 outbreak period, mortality in infected areas increased 4.2 (95 % CI: 4.0–4.3) times in sheep lambs (<1 year) and 4.6 (95 % CI: 4.4–4.8) times in sheep (≥1 year) compared to BTV-3 free areas. Flocks with a confirmed BTV-3 infection that were notified in September showed a 12.8 (95 % CI: 11.4–14.3) times higher mortality in lambs and a 15.1 (95 % CI: 13.7–16.6) times higher mortality in sheep compared to flocks in BTV-3 areas. In flocks of which the farmer notified clinical signs after September, mortality was 4.6 (95 % CI: 4.2–5.0) and 5.6 (95 % CI: 5.1–6.0) times higher in lambs and sheep compared BTV-3 areas respectively. In goats, around 4000 additional deaths were recorded during the BTV-3 outbreak period. In farms that were notified, mortality of goats (≥1 year) was 1.8 (95 % CI: 1.2–2.8) times higher compared to BTV-3 free areas. Since May 2024, multiple BTV-3 vaccines are available in the Netherlands. In June 2024, the first new infections of BTV-3 were confirmed in Dutch sheep flocks. Hopes are that with the possibility to vaccinate, the spread and impact of BTV-3 in the Netherlands will rapidly decline and that losses as observed in 2023 will no longer be seen.

Publicatie

• Open online: The impact of the bluetongue serotype 3 outbreak on sheep and goat mortality in the Netherlands in 2023
• Open de pdf: The impact of the bluetongue serotype 3 outbreak on sheep and goat mortality in the Netherlands in 2023

Bron: Preventive Veterinary Medicine, Volume 231, October 2024, 106289 / Elsevier

Auteurs: Katrien M. J. A. van den Brink, Inge M. G. A. Santman-Berends, Liesbeth Harkema, Christian G. M. Scherpenzeel, Eveline Dijkstra, Petra I. H. Bisschop, Karianne Peterson, Nienke Snijders van de Burgwal, Hubert W. F. Waldeck, Thomas Dijkstra, Melle Holwerda, Marcel A. H. Spierenburg, René van den Brom.

15 augustus 2024

Abstract

Background

The bluetongue virus serotype 3 (BTV-3) outbreak in the Netherlands in 2023 caused severe clinical signs in ruminants. The clinical and pathological signs in ruminants and their spread during the outbreak in 2023 are described.

Methods

Data from the Dutch monitoring and surveillance system were available to describe clinical signs and pathological findings related to BTV-3 in sheep, cattle and goats. During the outbreak, 13 farms (five sheep, five cattle and three dairy goats) were closely monitored.

Results

In 2023, BTV-3 infections were confirmed by real-time polymerase chain reaction in sheep flocks (n = 1807), cattle herds (n = 1864), goat herds (n = 62), alpaca and/or llama herds (n = 15) and one dog. Sheep exhibited the most severe clinical signs and had the highest mortality. In other animal species, a large variation in both occurrence and severity of clinical signs was observed.

Limitation

Only 13 farms were closely monitored.

Conclusions

The clinical signs observed in affected animals during the 2023 BTV-3 outbreak seem to be more severe than those observed during the BTV-8 outbreak between 2006 and 2008. It seems likely that BTV-3 will overwinter, similar to BTV-8. Therefore, the availability of an effective and safe vaccine is crucial to limit the future impact of BTV-3.

Publicatie

• Open online: Bluetongue virus serotype 3 in ruminants in the Netherlands: Clinical signs, seroprevalence and pathological findings
• Open de pdf: Bluetongue virus serotype 3 in ruminants in the Netherlands: Clinical signs, seroprevalence and pathological findings

Bron: VetRecord 15 august 2024

Auteurs: Anouk Veldhuis, Inge Santman-Berends, Nannet Fabri, Jet Mars, Katrien van de Brink, Eveline Dijkstra, Carlijn ter Bogt-Kappert, René van den Brom.

Juli, 2024

Het tijdig opstallen van schapen kan helpen besmettingen met blauwtong type 3 (BTV-3) te voorkomen. Bedrijven die de schapen vroeg in het voorjaar van 2023 geschoren hebben zijn minder vaak besmet met BTV, en hebben minder besmette dieren dan bedrijven die later in de lente of zomer hun schapen geschoren hebben. 

Op 5 september vorig jaar werd blauwtong type 3 (BTV-3) voor het eerst vastgesteld in Nederland. Sinds de eerste melding is het aantal besmettingen in hoog tempo opgelopen en zijn klinische verschijnselen, indicatief voor BTV-3, gezien op duizenden schapen- en rundveebedrijven en bij enkele tientallen geitenbedrijven. In dit project is een inschatting gemaakt van het percentage ongevaccineerde schapen dat tussen september en eind december 2023 tegen blauwtong serotype 3 heeft ontwikkeld. Daarmee zijn zij waarschijnlijk beschermd tegen nieuwe BTV-3 infecties in 2024. Tevens is op basis van een afgenomen enquête en de bevindingen uit het serologisch onderzoek een inschatting gemaakt van het effect van beschermende maatregelen.

Voor dit onderzoek zijn schapenbedrijven benaderd die dit jaar monsters in dienden te sturen voor de ‘Brucella melitensis monitoring’. Bedrijven die in de afgelopen jaren tegen blauwtong hebben gevaccineerd, zijn buiten beschouwing gelaten. Uiteindelijk zijn 4.947 schapen afkomstig van 387 schapenbedrijven onderzocht op antistoffen tegen BTV-3. Op 47% van de onderzochte schapenbedrijven werd bij tenminste één schaap antistoffen indicatief voor een BTV-3 infectie in 2023 aangetoond. Op deze bedrijven had gemiddeld 23% van de 13 onderzochte schapen antistoffen tegen BTV. 

Door middel van twee analyses is onderzocht of managementmaatregelen geassocieerd waren met:

1. de aanwezigheid van BTV antistoffen op bedrijfsniveau (besmet ja/nee)
2. het percentage schapen met BTV antistoffen in de steekproef , op bedrijven met seropositieve dieren

Managementfactoren geassocieerd met wel of geen antistoffen aangetoond per schapenbedrijf na afloop van 2023

Factoren geassocieerd met het wel/geen antistoffen aangetoond per schapenbedrijf waren:

• Opstallen: Bedrijven waar uit voorzorg de schapen zijn opgestald bleken minder vaak besmet met BTV-3 dan bedrijven waar de schapen niet zijn opgestald, of bedrijven waar schapen zijn opgestald nadat er al symptomen van BTV-3 in de koppel waren.
• Scheren: Bedrijven waar in januari-maart 2023 de schapen geschoren zijn, bleken minder vaak besmet met BTV-3 dan bedrijven waar de schapen in april-juni 2023 geschoren zijn.

Naast bovenstaande factoren werd een associatie gezien met de locatie van het bedrijf; bedrijven in het zuiden van het land waren significant minder vaak besmet met BTV-3. Het aanvoeren van schapen, de herkomst van aangevoerde schapen, de grootte van het bedrijf en het gebruik van insecticiden waren niet geassocieerd met de aanwezigheid van antistoffen bij schapen op bedrijven. Ook was er geen associatie met ventilatie (natuurlijke ventilatie of met ventilatoren) als voorzorgsmaatregel. 

Managementfactoren geassocieerd met het percentage schapen met BTV antistoffen per bedrijf na 2023 op besmette bedrijven

In deze analyse werd onderzocht of er associaties waren tussen managementfactoren en het percentage besmette schapen per bedrijf op bedrijven met BTV antistoffen. Hieruit bleek:

• Scheren: Op besmette bedrijven waar houders vroeg in 2023 de schapen geschoren hebben (jan. t/m maart), was er een lager percentage schapen met antistoffen dan op besmette bedrijven waar schapen in de zomer 2023 geschoren zijn.

Andere factoren die geassocieerd waren met het percentage schapen met antistoffen op besmette bedrijven waren de bedrijfsgrootte (bedrijven met meer dan 99 schapen hadden een lagere prevalentie) en de locatie van het onderzochte bedrijf. In het zuiden van het land werden er minder schapen met antistoffen per bedrijf gevonden dan in andere delen van het land. Het aanvoeren van schapen, de herkomst van aangevoerde schapen, en het gebruik van insecticiden waren niet of nauwelijks geassocieerd met het aantal schapen met antistoffen op besmette bedrijven. Ook was er geen associatie tussen het opstalmoment en ventilatie (natuurlijke ventilatie of met ventilatoren) en de besmettingsgraad op schapenbedrijven met antistoffen.

Conclusie 

Het aan het eind van de winter / vroeg in het voorjaar scheren van schapen bleek in 2023 geassocieerd met een lagere kans op infectie met BTV-3 en, indien besmet, een lagere percentage schapen met antistoffen binnen besmette schapenbedrijven. Vermoedelijk komt dit omdat de schapen die vroeg zijn geschoren tijdens het knuttenseizoen meer wol hadden, waardoor de knutten minder makkelijk konden steken. Daarnaast bleek opstallen een effectieve voorzorgsmaatregel om de kans op infectie te verlagen. Aanvoer van schapen, ventilatie en gebruik van insecticiden bleek niet geassocieerd met zowel het besmet raken met BTV-3 als met het percentage schapen met antistoffen binnen besmette bedrijven.

Omdat veel van de in 2023 besmet geraakte schapen bezweken zijn aan het virus, kan een laag percentage schapen met BTV antistoffen in een koppel een vertekend beeld van de besmettingsgraad geven. Om hiervoor te corrigeren is het percentage besmette schapen aangevuld met het percentage gestorven schapen per bedrijf tussen september en december 2023. 

Auteurs: Inge Santman-Berends, Anouk Veldhuis, Jet Mars, Katrien van de Brink, Eveline Dijkstra, Carlijn ter Bogt-Kappert, René van den Brom

Juli 2024

Het opstallen van runderen in stallen met een open front/ zijwand met ruime opening en indien mogelijk additionele ventilatie kan helpen besmettingen met blauwtong serotype 3 te voorkomen of verspreiding van het virus binnen het bedrijf tegen te gaan.

Op 5 september vorig jaar werd blauwtongvirus serotype 3 (BTV-3) voor het eerst vastgesteld in Nederland. Sinds de eerste melding is het aantal besmettingen in hoog tempo opgelopen en zijn klinische verschijnselen indicatief voor BTV-3 gezien op duizenden schapen- en rundveebedrijven en bij enkele tientallen geitenbedrijven. In dit project is een inschatting gemaakt van het percentage ongevaccineerde runderen dat tussen september en eind december 2023, antistoffen tegen BTV heeft ontwikkeld en daarmee waarschijnlijk beschermd zijn tegen nieuwe BTV-3 infecties in 2024. Tevens is op basis van een afgenomen enquête en de bevindingen uit het serologisch onderzoek een inschatting gemaakt van het effect van beschermende maatregelen.

Voor dit onderzoek waren tankmelkgegevens beschikbaar van nagenoeg alle melkveebedrijven in Nederland. Gegevens van bedrijven die tussen 2019 en begin 2024 tegen blauwtong hebben gevaccineerd, zijn uit de data verwijderd en werden niet meegenomen in dit onderzoek. Op basis van het semi-kwantitatieve tankmelkonderzoek werden antistoffen gevonden op 64% van de melkveebedrijven. Per bedrijf werd een inschatting gemaakt van de binnenbedrijfsprevalentie. Op bedrijven met een positief tankmelkresultaat, werd geschat dat gemiddeld 36% van de koeien antistoffen tegen BTV-3 hadden. 

In totaal was van 5.253 melkveebedrijven zowel een tankmelkresultaat als een ingevulde enquête beschikbaar. Middels twee analyses is onderzocht of en welke managementmaatregelen geassocieerd waren met:

1. de aanwezigheid van wel/geen antistoffen in de tankmelk, en
2. het geschatte percentage runderen met BTV antistoffen (meer of minder dan 50%) in het koppel, op bedrijven met antistoffen in de tankmelk. 

Managementfactoren geassocieerd met wel of geen antistoffen in de tankmelk in het voorjaar van 2024

Factoren geassocieerd met het hebben van wel/geen antistoffen in de tankmelk waren:

• Dieren op stal houden: melkveehouders die hun dieren op stal houden hadden minder vaak antistoffen dan houders van melkveebedrijven die hun dieren weidden. Hoe meer weidegang hoe groter de kans op besmetting.
• Veel luchtverplaatsing in de stal: bij melkveebedrijven met een open front of ruime zij-inlaat (>30cm verticaal) werd minder vaak antistoffen aangetoond dan op bedrijven zonder of met een kleine luchtinlaat. Ook op bedrijven waar de ventilatoren altijd aan stonden tijdens het opstallen van de dieren  werden minder vaak runderen met antistoffen gevonden.
• Aanvoer van runderen uit een regio met veel besmettingen bij runderen/schapen: er werden vaker antistoffen aangetoond bij runderen van melkveebedrijven die tussen september 2023 en december 2023 runderen hadden aangevoerd vanuit de regio met veel besmettingen (ook wel aangeduid als het kerngebied) ten opzichte van bedrijven zonder aanvoer.

Naast bovenstaande factoren bleek de aanwezigheid van schapen op het bedrijf die verschijnselen van blauwtong hadden vertoond geassocieerd met de kans dat antistoffen in de tankmelk werden aangetoond. Dit is zoals verwacht, aangezien knutten zowel schapen als koeien bijten; als beide groepen dieren op het bedrijf aanwezig zijn, zullen ze vaak beide wel óf beide niet besmet raken. Daarnaast werd een associatie gezien met de locatie van het bedrijf; in het zuiden van het land werden significant minder vaak antistoffen gevonden.

De factoren “het open of dichthouden van de staldeur, windbreekgaas, het aantal aangevoerde runderen, bedrijfsgrootte en het gebruik van insecticiden” waren niet geassocieerd met de aanwezigheid van antistoffen in de tankmelk.

Managementfactoren geassocieerd met een hoog of laag percentage antistoffen (besmettingsgraad) in de tankmelk op melkveebedrijven in het voorjaar van 2024 

In deze analyse werd onderzocht of factoren geassocieerd waren met een hoog (>50%) of laag (<50%) percentage melkkoeien met antistoffen binnen het bedrijf. Deze analyse richtte zich uitsluitend bedrijven waar antistoffen in de tankmelk gevonden waren. Bedrijven zonder antistoffen zijn hier buiten beschouwing gelaten. 

Geassocieerde beschermende factoren waren:

• Dieren op stal houden: Op melkveebedrijven waar de runderen op stal gehouden waren, werd vaker een laag percentage dieren met antistoffen gezien dan op melkveebedrijven waar de dieren werden geweid. Hoe meer weidegang hoe groter het risico op een hoog percentage koeien met antistoffen.
• Veel luchtverplaatsing in de stal: bij melkveebedrijven met een open front of ruime zij-inlaat (>30cm verticaal) werd vaker een laag percentage koeien met antistoffen gevonden dan bij bedrijven waar de stal geen of een kleine luchtinlaat had. Toepassing van windbreekgaas in combinatie met een grote stalopening/ open front was extra beschermend. Wederom was het altijd aan hebben van de ventilatoren wanneer de runderen op stal stonden geassocieerd met een hogere kans op een lager percentage runderen met antistoffen. 

Andere factoren die geassocieerd waren met het percentage runderen met antistoffen in tankmelk, waren de bedrijfsgrootte (hoe groter het bedrijf hoe vaker het behoorde tot de groep bedrijven met een lage prevalentie) en de locatie van het onderzochte bedrijf. Bij melkveebedrijven in het zuiden van het land werd significant vaker een laag percentage melkkoeien met antistoffen gevonden. De aanwezigheid van schapen die verschijnselen van blauwtong hadden vertoond, was geassocieerd met een hogere kans op een hoog percentage melkkoeien met antistoffen. Bij een zwaardere besmetting van het bedrijf met BTV-3 is het nog waarschijnlijker dat beide diergroepen op het bedrijf zijn geraakt. 

Het open of dichthouden van de staldeur, het aantal aangevoerde runderen, de herkomst van aangevoerde runderen en het gebruik van insecticiden waren niet geassocieerd met de besmettingsgraad.

Conclusie

Het opstallen van runderen, in stallen met een open front/ zijwand met ruime opening en ventilatoren, bleek geassocieerd met een lagere kans op infectie met BTV en, indien besmet, een lager percentage van melkkoeien met BTV antistoffen binnen het bedrijf. Daarnaast was aanvoer van rundvee vanuit de regio met veel BTV besmettingen een risicofactor voor aanwezigheid van antistoffen in de tankmelk. Gebruik van insecticiden bleek niet geassocieerd met het besmet raken met BTV noch met de besmettingsgraad van BTV binnen besmetten bedrijven.

Auteurs: Henriëtte Brouwer, Inge Santman-Berends, Katrien van den Brink en Gerdien van Schaik

Juni 2024

Op 5 september 2023 werd een uitbraak van blauwtong serotype 3 bevestigd in Nederland. In december hadden ongeveer 2.000 rundveebedrijven klinische verschijnselen als gevolg van BTV-3 gemeld bij de NVWA. Hierbij werd melding gemaakt van ernstige klinische verschijnselen, een sterke productiedaling en een verhoogde sterfte. Eind 2023 is, in opdracht van de Begeleidingscommissie van de Monitoring Diergezondheid Rund, een eerste beschrijvende analyse van de impact op melkproductie en sterfte op rundveebedrijven uitgevoerd (Santman-Berends et al., 2024). In dit onderzoek zijn in het kader van de diergezondheidsmonitor rund, verdere verdiepende analyses uitgevoerd met als doel om de totale impact van de BTV-3-uitbraak in 2023 op de gezondheid van rundvee te kwantificeren.

Beschikbare data

Voor dit verdiepende onderzoek waren geanonimiseerde routinematig verzamelde gegevens beschikbaar van >95 procent van de Nederlandse rundveebedrijven tussen 1 januari 2020 en 31 december 2023. De associatie tussen BTV-3 en rundveegezondheid is vervolgens afzonderlijk geëvalueerd voor vijf typen rundveebedrijven:

1. melkveebedrijven;
2. jongveeopfokbedrijven;
3. zoogkoebedrijven;
4. vleesveebedrijven (excl. vleeskalverbedrijven);
5. kleinschalige rundveebedrijven.

In de analyses zijn de associaties van BTV-3 en de kengetallen steeds gecorrigeerd voor andere mogelijke verklarende variabelen zoals bijvoorbeeld bedrijfsgrootte en ligging en voor herhaalde waarnemingen per bedrijf in de tijd.

Belangrijkste resultaten

Op zowel melkvee- als niet-melkleverende bedrijven was sprake van verhoogde sterfte op BTV-3 geïnfecteerde bedrijven. Op melkveebedrijven was met name de sterfte van runderen >1 jaar verhoogd (1,78x hoger), dit was ook zichtbaar bij de sterfte van runderen in de opstart van de lactatie (1,93x hoger). Tevens was een effect van de BTV-3-infectie op de sterfte bij de niet-geoormerkte kalveren waarneembaar (1,17x hoger). Het percentage vroeggeboren kalveren was 1,39 keer hoger op geïnfecteerde melkveebedrijven dan op niet-geïnfecteerde melkveebedrijven.

Bij de niet-melkleverende bedrijven viel op dat de sterfte op vleesveebedrijven het hoogste was (2.86x hoger). Maar ook op zoogkoebedrijven, jongveeopfokbedrijven en kleinschalige rundveebedrijven is verhoogde sterfte waargenomen.

Daarnaast werd een groot effect gezien op melkproductie. Gemiddeld werd gedurende meerdere weken 1,15 kilogram melk per koe per dag minder geleverd op BTV-3 geïnfecteerde melkveebedrijven. Voor een gemiddeld melkveebedrijf met 110 melkkoeien dat op 1 oktober 2023 melding had gemaakt van kliniek geassocieerd met BTV-3 betekent dit een totaal verlies van ruim 10.000 kilogram melk in de periode tot en met eind december 2023. Ook hadden geïnfecteerde melkveebedrijven een verslechterde uiergezondheid; er was sprake van een verhoogd tankmelkcelgetal (+3.700 cellen/ml) en meer nieuwe hoogcelgetal koeien (+0,43 procent).

De BTV-3 besmette melkveebedrijven hadden geen afwijkend beeld voor stofwisseling en antibioticagebruik ten opzichte van de melkveebedrijven in de BTV-3-vrije periode/gebieden. Op zowel zoogkoe-, vleesvee-, jongveeopfokbedrijven en kleinschalige rundveebedrijven was wel een verhoging waargenomen in het antibioticagebruik. Het hoogste gebruik werd gezien op vleesveebedrijven (3,08x zo hoog).

Conclusie

BTV-3 heeft grote impact gehad op de sterfte en melkproductie van runderen. Er werd tevens een hoger percentage vroeggeboortes en een hogere sterfte van niet-geoormerkte kalveren aangetoond. Dit zou kunnen komen door de geboorte van verzwakte kalveren als resultaat van een BTV-3-infectie van de moederdieren of door meer problemen rondom het afkalven. In deze analyses niet mogelijk om naar het effect van BTV-3 op klauwgezondheid te kijken. Pas in 2024 zal blijken in welke mate BTV-3 invloed heeft op de verdere vruchtbaarheid. Het is nog niet bekend wat de langere termijn effecten van BTV-3 zullen zijn op bijvoorbeeld de melkproductie en uiergezondheid. De gevonden resultaten onderstrepen het belang van vaccinatie om verdere schade door BTV-3 infecties te voorkomen.