Oorzaken
Het mineraal kobalt vervult geen rol in het lichaam van een herkauwer. Micro-organismen in de pens hebben met het voedsel opgenomen kobalt nodig voor de synthese van vitamine B12 en dit vitamine wordt vanuit de dunne darm opgenomen in het bloed. Kobalt-/vitamine B12-tekort wordt veroorzaakt door een tekort aan beschikbaar kobalt in het rantsoen. Dit kan zich voordoen bij dieren die uitsluitend weiden op gras dat groeit op kobaltarme grond. Ook op niet-kobaltarme grond kunnen zich echter situaties voordoen waarbij het gehalte aan kobalt in het gras lager is dan gewenst. Zo is ook op kleigrond met een voldoende hoog kobaltgehalte tijdens het groeiseizoen van het gras het kobaltgehalte in het gras vaak lager dan gewenst. Factoren die de benutting van de plant negatief beïnvloeden zijn onder andere een hoge pH van de grond, een hoog calciumgehalte van de grond en een goede drainage.
Direct naar:
Een tekort aan kobalt in het rantsoen leidt tot een verminderde synthese van vitamine B12 in de pens en daardoor tot een tekort in het lichaam. Door een tekort aan kobalt in het rantsoen ontstaat een tekort aan vitamine B12. Bij zoogdieren is dit vitamine cofactor voor de enzymen methylmalonyl-CoA-mutase en methionine-synthase. Methylmalonyl-CoA-mutase verzorgt de omzetting van propionaat in succinaat, een stap uit de omzetting van oplosbare koolhydraten uit het rantsoen in glucose. Een verminderde activiteit van methylmalonyl-CoA mutase resulteert in een verhoging van de plasmaconcentratie van methylmalonzuur. Methionine-synthase katalyseert de vorming van het essentiële aminozuur methionine. Een verminderde activiteit van methionine synthase resulteert in een verhoging van de plasmaconcentratie van homocysteïne. Behalve de hierboven genoemde stofwisselingsproblemen hebben kobalt-/vitamine B12-deficiënte lammeren ook een verlaagde weerstand en een verhoogde gevoeligheid voor infectieziekten. Ook zijn ze gevoeliger voor maagdarmworminfecties.
Terug naar het begin van dit artikel
Symptomen
De verschijnselen zijn meestal het duidelijkst bij lammeren na het spenen, maar komen ook vóór het spenen voor en bestaan uit verminderde eetlust, trage groei of zelfs vermageren, dorre, droge vachten, traag en suf zijn, achterblijven bij opjagen, soms neervallen bij geforceerde beweging en traanogen. Ook kan afwijkend graasgedrag voorkomen, waarbij de dieren door de afrastering en langs de slootkanten vreten, terwijl er goed gras in de wei staat. In een koppel lammeren met dit probleem kan in acute gevallen een klein percentage van de dieren zonnebrandverschijnselen (een 'dikke kop') vertonen door overgevoeligheid voor zonlicht. Een nog lager percentage van de dieren is tijdelijk blind. Soms komt in dergelijke koppels tijdelijk diarree voor. Dit is geen onderdeel van het symptomencomplex, maar een gevolg van de verminderde weerstand van de dieren, waardoor ze meer last hebben van inwendige parasieten.
Diagnose
Slechts in enkele gevallen is de diagnose op de verschijnselen te stellen, maar meestal is bloedonderzoek nodig. Daarbij kunnen van enkele dieren enkele leverenzymen (gamma-GT, GLDH) worden bepaald. Op dit moment wordt vitamine B12 bepaling in bloed niet uitgevoerd bij GD. Kobalt op levermateriaal kan wel worden bepaald. Een parasitologisch mestonderzoek kan inwendige parasieten als oorzaak van slechte groei uitsluiten. Sectie kan aanvullende informatie geven. Bij microscopisch onderzoek van de lever is meestal sprake van een acute of chronische leverontsteking. Bepaling van het kobaltgehalte in het gras geeft een extra aanwijzing (referentiewaarde: > 0,08 ppm). De bepaling van het kobaltgehalte in de grond levert niet altijd voldoende informatie op.
Terug naar het begin van dit artikel
Zorg in ieder geval dat het kobaltgehalte in de grond voldoende hoog is (referentiewaarde: > 0,30 mg/kg grond). In een aantal gevallen is dat geen garantie dat het gehalte in het gras dan ook voldoende hoog is. Bij twijfel kan een van de bij de behandeling aangegeven toedieningswijzen uit voorzorg worden toegepast.
Hou de conditie en het gewicht van uw lammeren goed in de gaten en weeg zo nu en dan een aantal lammeren. Bij twijfel kan het zinvol zijn om van een vijftal lammeren het vitamine B12-gehalte in het bloed te bepalen. Door op deze manier een aantal controles uit te voeren kunt u kobalt-/vitamine B12-tekort voorkomen of tijdig onderkennen. Op dit moment wordt vitamine B12 bepaling in bloed niet uitgevoerd bij GD. Kobalt op leverweefsel kan wel worden bepaald.
Terug naar het begin van dit artikel
Behandeling
Toediening per dier van 2 mg vitamine B12 per injectie is voldoende voor ongeveer tweeënhalf tot vier weken. Wanneer bij het stellen van de diagnose zo'n injectie wordt toegediend, kunt u daarna zorgen voor voldoende kobalt in het rantsoen. Dit kunt u realiseren door krachtvoer te verstrekken of door kobalt als 'top-dressing' of via het drinkwater toe te dienen. De verstrekking van kobalt als top-dressing kunt u uitvoeren door kobaltsulfaat te sproeien over het weiland waar de lammeren lopen. Omdat kobalt-/vitamine B12-gebrek alleen problemen geeft in de periode tussen begin mei en begin november is alleen dan topdressing nodig. Het vier keer toedienen van 100 gram cobaltsulfaat per hectare, verspreid over de genoemde periode, lijkt voldoende om de problemen te voorkomen. Bedenk daarbij dat 1 kg cobaltsultaat oplost in 10 liter water; het is voldoende om de benodige hoeveelheid sulfaat in enkele banen over de percelen waar de lammeren lopen met een sproeimachine of rugspuit aan te brengen.
Als u de benodigde hoeveelheid kobalt via het drinkwater wilt verstrekken maakt u op de hierna aangegeven manier eerst een oplossing van kobaltsulfaat. In dit rekenvoorbeeld is uitgegaan van een schapenhouder met 25 lammeren die van de gemaakte oplossing 1 ml per dag toevoegt aan het drinkwater van zijn lammeren. Bij meer of minder lammeren moet u deze hoeveelheid aanpassen. Kobalt is een sporen- of spoorelement. Dit betekent dat er van zo’n element maar heel weinig nodig is. Kobaltsulfaat is in de handel als heptahydraat (CoSO4.(H2O)7). De soortelijke massa van deze verbinding is 281,1. De soortelijke massa van kobalt is 58,93. Van een bepaalde hoeveelheid kobaltsulfaat bestaat dus 21% uit kobalt (58,93 : 281,1 = 0,2096). In gras waarop lammeren moeten groeien moet de hoeveelheid kobalt minimaal 0,07 (literatuur: 0,07 – 0,11) mg/kg droge stof zijn. Stel dat lammeren maximaal 2 kg droge stof per dier per dag opnemen en stel dat in het aangeboden ruwvoer totaal geen kobalt zit dan moet ongeveer 0,2 mg Co per dier per dag oraal worden verstrekt. Indien deze hoeveelheid Co als kobaltsulfaat wordt verstrekt, dan is van deze verbinding ongeveer 1 mg per dier per dag nodig. Om met deze zeer geringe hoeveelheden te kunnen omgaan zou een oplossing van 25 gram kobaltsulfaat per liter water kunnen worden gemaakt. Van deze oplossing is 1 ml per dag voldoende om 25 lammeren volledig in hun behoefte aan kobalt te voorzien.
Een schapenhouder met 25 lammeren kan met één liter van zo’n oplossing ongeveer drie jaar vooruit. Omdat lammeren minder dan 2 kg ds per dag opnemen, alle ruwvoer een zekere hoeveelheid kobalt bevat, gras tussen november en april in de regel voldoende kobalt bevat, lammeren maar een gedeelte van het jaar afhankelijk zijn van de gehalten in het ruwvoer omdat ze soms ook krachtvoer krijgen en de meeste lammeren ruim binnen een jaar worden geslacht, zal genoemde schapenhouder veel langer dan drie jaar met deze liter alle lammeren voldoende kobalt kunnen geven. Er is dus echt maar een spoortje nodig. Omdat lammeren een gedeelte van het jaar hun waterbehoefte dekken uit gras is bovengenoemde methode niet altijd toepasbaar. Omdat bij dieren met deze aandoening de weerstand is verlaagd, moet u extra aandacht besteden aan de behandeling tegen inwendige parasieten.
Monitoren mineralen
Bij twijfel over de juiste mineralenvoorziening zijn bij schapen koper, kobalt en selenium de eerste mineralen om onderzoek naar te doen. Monitoren kan op verschillende manieren.
Voor het vaststellen van de actuele situatie van spoorelementen is bloed-, individueel melk-, of tankmelkonderzoek mogelijk. Bij bloed- en individueel melkonderzoek is zijn monsters van minimaal vijf dieren per groep nodig. Op dit moment wordt vitamine B12 bepaling in bloed niet uitgevoerd bij GD. Kobalt op leverweefsel kan wel worden bepaald.
Hier vindt u het inzendformulier en de producten Pakket zware metalen en mineralen (leverbiopt) en Pakket zware metalen en mineralen (organen) in de webshop
Terug naar het begin van dit artikel