Het PRRS-virus is erg besmettelijk. Het virus kan in kleine hoeveelheden al tot een infectie leiden, bijvoorbeeld door huidbeschadigingen na vechten onder gespeende biggen. Het virus kan zeker op grotere bedrijven gedurende meerdere jaren blijven circuleren, enerzijds door de aanwezigheid van dragers onder de zeugen, maar vooral ook doordat viruscirculatie onder gespeende biggen meerdere weken kan aanhouden. De zeugenstapel kan dus ook vanuit viruscirculatie onder de gespeende biggen opnieuw besmet worden.
Direct naar:
Verschijnselen
PRRS kenmerkt zich door vruchtbaarheidsstoornissen bij zeugen zoals verwerpen in het laatste derde deel van de dracht, de geboorte van zwakke en doodgeboren biggen of mummies. Vooral vroeggeboortes (voor 110 dagen dracht) vallen dan op. Daarnaast zijn luchtwegaandoeningen bij jongere varkens een belangrijk gevolg van een PRRS-virus infectie.
Oorzaak
PRRS wordt veroorzaakt door het PRRS-virus. Van dit virus bestaan twee typen, het Europese (EU) en het Amerikaanse virustype (US). Binnen deze typen bestaan diverse subtypen. Een kenmerk van RNA-virussen (zoals het PRRS-virus) is dat er constante en geleidelijke verandering optreedt in de opbouw van het genetische materiaal (het RNA). Dit in tegenstelling tot DNA-virussen (zoals het circo-virus). Vanwege die constante genetische veranderingen is het belangtrijk dat laboratorium-testen regelmatig gecontroleerd worden op het vinden van PRRS-virussen. GD organiseert daarvoor rondzendoefeningen, waar laboratoria aan kunnen deelnemen. Verder kunnen PRRS-virusstammen door die genetische veranderingen verschillende eigenschappen krijgen, en daardoor meer of minder virulent (ziekteverwekkend) worden. Het is daarom belangrijk om te weten of er nieuwe varianten van het PRRS-virus in Nederland circuleren.
Besmettingsroute
Het PRRS-virus wordt in hoofdzaak verspreid via direct contact met besmette varkens, via de mens (handen, kleding), besmette veewagens, bedrijfsmaterialen, injectienaalden, de lucht, sperma, of stekende insecten. Sinds 2008 wordt uit het onderzoek (vooral gedaan in de VS) steeds duidelijker dat het virus vrij gemakkelijk kan verspreiden via de lucht tot over een afstand van 9 kilometer. Ook Mycoplasma hyopneumoniae en Influenza-virussen kunnen via de lucht verspreid worden.
Schade
PRRS veroorzaakt slechtere technische resultaten: minder geboren biggen, hogere uitval, hogere voerconversie, groeivertraging, de kosten van medicijnen en andere behandelingen en de extra arbeid die daarmee gepaard gaat. De PRRS schade op zeugenbedrijven is in 2010 door GD opnieuw berekend en ligt op gemiddeld op 126 euro per zeug bij uitbraken op Nederlandse zeugenbedrijven (Nieuwenhuis 2012). In Amerika en Denemarken komen de berekeningen uit op zo’n 200 euro per zeug bij acute uitbraken. Bij gespeende biggen en vleesvarkens veroorzaakt het PRRS-virus echter vooral schade wanneer tegelijkertijd ook andere infecties aanwezig zijn, zoals PCV2, Influenza, Streptococcen- of Mycoplasma-infecties.
Het is veel minder duidelijk wat in die situatie het effect van PRRS-infecties is op de economische schade bij luchtweginfecties bij vleesvarkens. Amerikaans onderzoek uit 2005 had al aangetoond dat de schade door PRRS bij biggen na spenen en in de vleesvarkensfase in totaal bijna tien euro bedraagt. Maar welke schade levert een combinatie van PRRS met Mycoplasma hyopneumoniae (M. hyo) of Influenza op? Cijfers uit 2012 geven het volgende beeld (zie tabel). De extra kosten van een infectie met alleen M. hyo of Influenza zijn opgeteld 2,88 euro ten opzichte van varkens zonder ziekteverschijnselen door deze kiemen. Maar de combinatie van die twee ziektes veroorzaakt al meer dan een schadeverdubbeling, namelijk 7,56 euro. De combinatie van PRRS en M. hyo leidt tot een anderhalf keer grotere schade. De combinatie van kiemen veroorzaakt dus meer schade. De berekening is gebaseerd op groei per dag en uitval. De cijfers zijn vergeleken met groepen varkens binnen hetzelfde productiebedrijf die een hogere gezondheidsstatus hadden. De genoemde cijfers kunnen de basis zijn voor een plan van aanpak om de schade op bedrijfsniveau te beperken. In de Nederlandse situatie is al eerder berekend dat de totale schade door luchtwegaandoeningen bij vleesvarkens 5 tot 10 euro kan bedragen, dat komt overeen met de onderstaande cijfers in de tabel.
|
Ziekte of combinatie
|
Opbrengstverlies
per vleesvarken
|
|
M. hyo
|
€ 0,47
|
|
PRRS
|
€ 4,16
|
|
Influenza
|
€ 2,41
|
|
PRRS en M. hyo
|
€ 7,24
|
|
PRRS en Influenza
|
€ 7,78
|
|
Influenza en M. hyo
|
€ 7,56
|
Tabel: Economische invloed van Influenza, PRRS en Mycoplasma hyopneumoniae, alleen of in combinatie (Dykhuis-Haden, AASV 2012).
Gevolgen voor de mens
PRRS is niet schadelijk voor de mens.
Terug naar het begin van dit artikel
PRRS is een ziekte die aan de hand van de klinische verschijnselen niet te onderscheiden is van andere ziekten. Zowel voor verwerpen als voor luchtwegproblemen kunnen meerdere ziekten verantwoordelijk zijn.
Testen
GD heeft de beschikking over twee typen ELISA-testen om een PRRS-infectie aan te tonen, namelijk een PCR-test en twee ELISA-testen. De PCR-test toont het PRRS-virus aan en de ELISA test toont afweerstoffen aan die zijn gevormd tegen het PRRS-virus. Wanneer de ELISA-test afweerstoffen aantoont, betekent dat dat de dieren in contact zijn geweest met het PRRS-virus. De PCR en één van de ELISA's kunnen ook gebruikt worden om onderscheid te maken tussen het Europese en Amerikaanse type. Via sequencing kan het gevonden virus verder getypeerd worden.
Het is ook mogelijk om het PRRS-virus of afweerstoffen aan te tonen in speeksel met Happy Bite. De PCR-test kan daarnaast ook worden uitgevoerd op organen en sperma. In het PCR-onderzoek van bloed kunnen vijf monsters gepoold worden onderzocht in één test.
Gestorven en verworpen biggen
Met behulp van de PCR-test kan het PRRS-virus in gestorven of verworpen biggen worden aangetoond. Hierdoor kan snel uitsluitsel worden gekregen over PRRS als veroorzaker van sterfte of verwerpen. Ook onderzoek van de nageboorte met PCR kan zinvol zijn.
Vaststellen van viruscirculatie
Wilt u weten hoe de PRRS-situatie is op een bedrijf, terwijl er geen varkens zijn met ziekteverschijnselen die kunnen wijzen op PRRS? U kunt dan van twintig biggen van negen weken oud (vier pools van vijf biggen) een bloedmonster laten onderzoeken in de PCR-test. Als in één monster virus wordt gevonden dan is het koppel en het bedrijf besmet. Als in geen van de vier pools (alle twaalf monsters) virus wordt gevonden, kan toch maximaal 15 procent van de gespeende biggen besmet zijn met het PRRS-virus.
Terug naar het begin van dit artikel
Om (her)besmetting tegen te gaan is een aantal maatregelen van belang, die in de praktijk ook effectief zijn tegen veel andere infecties:
Externe biosecurity (insleep van buiten voorkomen)
- voorkom insleep van PRRS-virus via bezoekers: laat ze uitsluitend via de omkleedruimte op het bedrijf toe;
- hanteer het schone-vuile weg principe;
bijvoorbeeld: alle vrachtwagens mogen niet op het schone bedrijfsgedeelte komen.
- leg aangevoerde gelten altijd in een quarantaineafdeling; accepteer alleen veewagens die schoon en droog zijn wanneer varkens worden afgevoerd;
Interne biosecurity (verspreiding binnen het bedrijf voorkomen)
- Hanteer consequent het all-in all-out principe; alle kraam-, gespeende biggen, en vleesvarkensafdelingen moeten leeg komen.
- Pas standaard reiniging en desinfectie toe van alle afdelingen die leeg komen.
- Laat afdelingen leeg liggen tot ze weer droog zijn.
- Hanteer een strikte scheiding in leeftijdsgroepen:
- leg zo min mogelijk biggen over naar andere zeugen.
- leg biggen niet eerder over dan 24 uur na de geboorte, biggen moeten biest van de eigen moeder opnemen.
- leg varkens niet terug naar jongere leeftijdsgroepen. Begin hiermee al in de kraamafdelingen;
- zorg dat de klimaatregeling in orde is.
Terug naar het begin van dit artikel
Er zijn geen medicijnen bekend die werkzaam zijn tegen PRRS. Antibiotica kunnen wel worden ingezet tegen secundaire infecties. Er zijn PRRS-vaccins op de markt. De huidige vaccins kunnen niet voorkomen dat varkens opnieuw besmet worden met het PRRS-virus. Vaccins kunnen ook niet voorkomen dat biggen in de baarmoeder besmet worden, of dat de virusuitscheiding door besmette dieren volledig wordt geblokkeerd. Wel zal het circuleren van PRRS-virus op het bedrijf verminderen. Om het effect van de toepassing van vaccins te versterken moet echter ook altijd een consequent en strak bedrijfsmanagement gehanteerd worden (zie 'risicofactoren' en de onderstaande checklist).
De combinatie van vaccinatie en bedrijfsmanagement heeft in meerdere gevallen tot succes geleid, namelijk het produceren van virus-vrije biggen. In de VS is ervaring opgedaan met het "herd closure" systeem, waarbij het bedrijf gedurende minstens 8 maanden geen gelten aanvoert, vaccinatie van alle zeugen toepast, en alle gespeende biggen op 3 weken leeftijd worden afgevoerd van het bedrijf. Op die manier blijkt het mogelijk de viruscirculatie op het bedrijf tot staan te brengen, een virus-vrije uitstroom van biggen te realiseren, en uiteindelijk ook de zeugenstapel vrij van virus te krijgen.
Checklist voor effectieve PRRS-preventie
De gevolgen van PRRS-infecties op varkensbedrijven in Nederland zijn groot. Abortusgolven onder zeugen en luchtwegklachten bij gespeende biggen of vleesvarkens veroorzaken veel schade. Er zijn diverse maatregelen die bewezen effectief zijn om het PRRS-virus geen kans te geven. Op veel bedrijven zijn nog verbeteringen mogelijk, blijkt uit ervaring van de GD.
Uitsluitend vaccineren, zonder verdere maatregelen toe te passen, leidt niet tot de oplossing van het probleem. De onderstaande checklist bevat de belangrijkste hoofdlijnen voor PRRS-preventie. Als alle genoemde punten zijn doorgevoerd, staat u als varkenshouder sterk in de strijd tegen PRRS. De rol van de bedrijfsvoering is erg belangrijk gebleken, vandaar dat de meeste punten daarover gaan. Het is niet toevallig dat deze maatregelen ook effectief zijn om andere ziekteverwekkers aan te pakken. De punten voor vermeerderings- en vleesvarkensbedrijven staan in één schema. Het kan zo zijn dat in de bestaande bedrijfssituatie niet alle veranderingen doorgevoerd kunnen worden. De GD kan helpen bij het vertalen van deze maatregelen naar specifieke bedrijfssituaties en desgewenst bij het opstellen van een bedrijfsontwikkelingsplan. Ook beschikt de GD over een uitgebreidere variant van de checklist, waarin meer punten over biosecurity zijn opgenomen. De volledige lijst en meer informatie is telefonisch aan te vragen via 0900-1770 (optie 2).
|
Interne maatregelen tegen PRRS
Doel: verspreiding van PRRS virus binnen het bedrijf voorkomen
|
|
Algemeen
|
|
Bedrijfsopbouw
|
Duidelijke scheiding van afdelingen voor verschillende diergroepen (kraamstal, gespeende biggen, dekstal, dragende zeugen, vlees-/opfokvarkens, quarantainestal). Het beste is dat deze afdelingen in verschillende stallen liggen. Elke afdeling beschikt over eigen materiaal dat alleen daar gebruikt wordt (dit geldt voor alle gebruiksvoorwerpen).
|
|
Personeel en bezoekers
|
Iedereen in het bedrijf passeert altijd een hygiënesluis (omkleedpunt en desinfectie van de handen) vóór het betreden van de kraamafdelingen, de afdelingen met gespeende biggen, en de afdelingen voor vleesvarkens, dragende zeugen en de quarantainestal.
|
|
Afdelingen reinigen
|
Alle kraamafdelingen en de afdelingen met gespeende biggen en vleesvarkens komen volledig leeg te staan (all-in/all-out), worden gereinigd en ontsmet, en blijven leeg tot ze droog zijn.
|
|
Ongediertebestrijding
|
Ongedierte (ook vliegen) zijn verspreiders van PRRS. Deze dienen effectief te worden bestreden, bij voorkeur door een professioneel bestrijdingsbedrijf.
|
|
Vaccinatie
|
Vaccinatie van zeugen kan PRRS-uitbraken voorkomen en virusverspreiding verminderen. Levende vaccins hebben de voorkeur boven dode PRRS-vaccins.
|
|
Kadavermateriaal
|
Kadavermateriaal wordt lekvrij afgevoerd uit het bedrijf. Kadavertonnen staan op de grens van de vuile en schone weg, en kunnen vanaf de schone weg gevuld worden zonder de tonnen aan de vuile weg aan te raken.
|
|
Ligging van de kantine
|
De kantine ligt aan de schone weg en is niet te bereiken vanaf de vuile weg.
|
|
Kraamafdeling
|
|
Overlegprotocol
|
Biggen overleggen gebeurt volgens protocol (waarin staat welke biggen, wanneer, bij welke zeugen) en niet eerder dan na 24 uur. Biggen krijgen bij voorkeur biest van de eigen moeder.
|
|
Biestvoorziening van de biggen.
|
Regelmatig wordt gecontroleerd of biggen op dag 1 voldoende biest opnemen, door ze te wegen of door onderzoek op antistoffen in het bloed. Doel: een optimale weerstand.
|
|
Hygiëne van behandelingen in de kraamstal
|
Mesjes, naalden en spuiten worden na elke toom ontsmet of vervangen, waarbij de handen steeds worden ontsmet. De behandelbak wordt bij voorkeur bij iedere toom, maar zeker bij iedere kraamafdeling, gewisseld of ontsmet.
|
|
Tomen rangschikken naar ziekterisico
|
Tomen in de kraamstal krijgen een kleurcode via een gekleurde wasknijper aan de zeugenkaart. De betekenissen: geen biggen bijgelegd (groen), van één andere zeug biggen bijgelegd (blauw), van meer dan één zeug biggen bijgelegd (rood). De kleurcode bepaalt in welke afdeling de biggen worden opgelegd na spenen, en in welke vleesvarkensstal. Als er tomen overblijven: rood mag niet bij groen in de afdeling, wel bij blauw.
|
|
Gespeende biggen
|
|
Niet mengen na spenen
|
Tomen blijven na spenen (zoveel mogelijk) bij elkaar, zeugen en beren worden niet gescheiden. Dit geldt voor gespeende biggen en vleesvarkens. Als de capaciteit van de hokken (per toom één hok) of de afdelingen (per weekgroep aparte afdelingen) niet toereikend is, dient dit onderdeel te zijn van het bedrijfsontwikkelingsplan.
|
|
Externe maatregelen tegen PRRS
Doel: insleep van het virus voorkomen
|
|
Aankoop van varkens en sperma
|
De gezondheidsstatus van aangekochte varkens en aangekocht sperma is bekend, evenals de uitgevoerde vaccinaties.
|
|
Schone en vuile weg
|
Het bedrijf heeft een schone weg die alleen via de hygiënesluis te betreden is, en niet betreden kan worden door: vrachtwagens voor varkenstransport, voer, mest, kadavers, aanvoer van zakgoed, inventaris en apparatuur. De schone weg is het bedrijfsgedeelte waar personeel en varkens kunnen komen. Dit dient strak gescheiden te zijn van de buitenwereld (= vuile weg).
|
|
Hygiënesluis
|
Het bedrijf is alleen via de hygiënesluis te betreden. Daar is kleding en schoeisel wisselen en handen ontsmetten verplicht. Verplicht douchen door alle bezoekers is sterk aan te bevelen. Een goede hygiënesluis kent drie delen (uitkleden, douchen, aankleden) en is de enige route naar de schone weg.
|
|
Laad- en losplaats voor varkens
|
Er is een afgesloten ruimte waarin varkens apart worden gezet, zodat ze niet vanuit de centrale gang worden afgeleverd. De afleverruimte is dan te beschouwen als vuile weg. Aanvoer van gelten gebeurt via een aparte losplaats bij de quarantainestal.
|
|
Protocol voor alle chauffeurs
|
Het bedrijf heeft een protocol voor alle transportcontacten, inclusief mest en voer. Daarin staan regels voor alle chauffeurs en wordt vermeld waar het transportmiddel mag komen. Het bedrijf is telefonisch bereikbaar voor chauffeurs om afspraken te maken. Alle chauffeurs krijgen bedrijfskleding en laarzen aan.
|
|
Hygiëne veewagens
|
De wagen waarmee varkens worden afgeleverd is gedesinfecteerd en droog.
|
|
Quarantaine-eisen voor gelten
|
Inkomende gelten worden minstens zes (liefst twaalf) weken opgevangen in de quarantainestal en gevaccineerd volgens een schema. Er wordt geen bedrijfseigen besmettingsmateriaal gebruikt om de gelten te immuniseren.
|
|
Hygiënevoorzieningen quarantaine stal
|
Voor de quarantainestal is aparte kleding en schoeisel beschikbaar en de handen kunnen met zeep gewassen worden. Voor de quarantainestal zijn ook aparte materialen beschikbaar (spuiten, bezem, schep, drijfschot, enzovoorts).
|
|
Ongediertebestrijding
|
Niet alleen ratten of muizen, maar ook vliegen kunnen het virus in de stal brengen. Een opgeruimd en verhard erf geeft ongedierte minder kans en vliegengaas voor de luchtinlaat houdt de vliegen buiten.
|
|
Kadavermateriaal afvoeren
|
De kadaverplaats ligt op de vuile weg en is via een windkering afgescheiden van het bedrijf. Personeel dat kadavers aan de weg legt, gaat alleen door de hygiënesluis het bedrijf weer in. Inblaasopeningen van voersilo’s zijn op de vuile weg aangebracht.
|
|
Luchtfiltering
|
Luchtfiltering kan belangrijk zijn als het bedrijf een PRRS-vrij-status heeft en het risico op virusinsleep uit de omgeving groot is. Luchtfiltering komt echter pas aan de orde als alle andere maatregelen goed toegepast worden.
|
Terug naar het begin van dit artikel
PRRS berokkent de varkenshouderij veel schade. GD verricht laboratoriumonderzoek voor het stellen van de diagnose. Dit kan zowel door middel van bloedonderzoek als door middel van sectie. Sluimerende problemen in de vruchtbaarheid van de zeugenstapel kan GD nader analyseren. GD geeft ook ter plekke advies over de aanpak van PRRS op bedrijfsniveau.
In 2014 heeft GD onderzoek gedaan naar het overleven van PRRS-virus in veewagens, en het effect van verhitten daarop. Om meer kennis te verzamelen over het PRRS-virus heeft de GD ook onderzoek gedaan naar het bemonsteren van luchtmonsters om dit virus te kunnen detecteren.
Neem voor meer informatie contact op met de afdeling varkensgezondheidszorg, via info@gddiergezondheid.nl of via 0900-1770.
Terug naar het begin van dit artikel
GD heeft in samenwerking met de faculteit Diergeneeskunde in Utrecht onderzoek gedaan op negen zeugenbedrijven naar de schade veroorzaakt door PRRS. De bedrijven hadden een bevestigde uitbraak in de periode 2007-2010. De periode van uitbraak is voor alle bedrijven vastgesteld op achttien weken. Een periode van 26 weken voorafgaand aan de uitbraak is als referentie genomen. De schade is berekend op basis van de verslechterde technische resultaten en bijkomende kosten (medicatie, diagnostiek, arbeid etc.). Ook de kosten volgend op de uitbraakperiode zijn berekend, bijvoorbeeld de kosten om PRRSv te eradiceren.
Kosten het hoogst voor fokbedrijven
De economische schade varieerde van 59 tot 329 euro per zeug in de uitbraakperiode van achttien weken. De twee fokbedrijven in dit onderzoek hadden de hoogste schade per zeug, met een gemiddelde van 305 euro per zeug. De gemiddelde schade op vermeerderingsbedrijven in dit onderzoek was 75 euro per zeug per uitbraak. Over alle zeugenbedrijven in dit onderzoek bedroeg de gemiddelde schade per zeug 126 euro. De kosten die volgden op een uitbraak varieerden sterk, van 3 tot 160 euro per zeug. Dit werd veroorzaakt door de verschillende keuzes die de varkenshouders gemaakt hebben: eradicatie van PRRSv of stabilisatie van PRRSv op het bedrijf. De berekende kosten in dit onderzoek zijn in overeenstemming met de kosten van de eerste uitbraak in Nederland (98 euro per zeug, Brouwer et al, 1994).
Zie rapport: PRRS-uitbraak kost €126 per zeug (8 - 2011)
Drs. Tom Duinhof, varkensdierenarts en Nienke Nieuwenhuis, student Diergeneeskunde UU.
Terug naar het begin van dit artikel