Koper is een belangrijk spoorelement dat in het lichaam verschillende functies vervult onder andere als onderdeel van tenminste tien enzymen die hele uiteenlopende biologische functies hebben. Zo is koper betrokken bij de bloedvorming, bij de opname van ijzer uit de darm via het enzym ceruloplasmine, bij de weerstand waar koper-zink-superoxide dismutase een belangrijke rol speelt, bij de botontwikkeling via osteoblasten en het enzym lysyloxidase dat de collageenvorming reguleert, bij de haargroei, bij de pigmentatie van gekleurde haren via het enzym tyrosinase, en bij de vorming van de myelineschede rondom de zenuwbanen.
Direct naar:
Kopervergiftiging was tot voor kort een onbekend probleem in de Nederlandse geitenhouderij maar de afgelopen jaren hebben we meerdere gevallen van kopervergiftiging op melkgeitenbedrijven vastgesteld. Daarbij ging het chronische kopervergiftiging. Net als bij het schaap zou een enkele keer ook acute kopervergiftiging voor kunnen komen.
Acute kopervergiftiging
Acute kopervergiftiging kan voorkomen bijvoorbeeld na het toedienen van koper per injectie, na een koperbemesting en bij voermengfouten. Dieren met acute kopervergiftiging hebben buikpijn, kunnen braken en hebben ernstige diarree. De mest is soms groenig tot blauwachtig van kleur. De dieren sterven snel. De dieren hebben longoedeem, ontsteking van het slijmvlies van lebmaag en eventueel andere delen van het maagdarmkanaal, beschadigingen van lever en nier en soms spierbloedinkjes. Bij acute kopervergiftiging komen geelzucht en hemolyse of bloedafbraak niet voor.
Chronische kopervergiftiging
Chronische kopervergiftiging is de afgelopen jaren een aantal keren vastgesteld op melkgeitenbedrijven maar de oorzaak is niet altijd te achterhalen. Dit heeft ook te maken met het feit dat niet alle achtergronden van de benutting van met het voer aangeboden koper bekend zijn. Bij het zoeken naar een oorzaak vindt eerst onderzoek plaats van de gehalten in ruwvoer en krachtvoer. Oorzaken van kopervergiftiging zijn: het voeren van brok met te hoge kopergehaltes, bemesting met koperbevattende meststoffen, koperbevattende bestrijdingsmiddelen en koperen leidingen. Wanneer het voer meer koper bevat dan de geit nodig heeft, wordt de rest opgeslagen in de lever en deze koperstapeling kan maanden duren zonder dat het dier ziekteverschijnselen vertoont. Als het kopergehalte van de lever boven de 700 tot 800 mg per kg droge stof (ppm) komt, kan koper in situaties van stress vrijkomen in de bloedbaan en vindt bloedafbraak plaats. De periode rond het lammeren, een behandeling of transport kan zo'n stress-factor zijn. De bloedkleurstof wordt via de nieren uitgescheiden en daardoor raakt de nier beschadigd. In het dier hopen stoffen op die normaal met de urine worden uitgescheiden en het dier sterft in de regel binnen een tot drie dagen na de eerste verschijnselen.
Terug naar het begin van dit artikel
Hoewel het gaat om chronische kopervergiftiging, doen de verschijnselen zich acuut voor. Het dier eet plotseling niet meer, is lusteloos, heeft een snelle ademhaling, een gele huid en gele slijmvliezen, donkere urine en soms diarree. Sommige dieren hebben dorst. Soms is het verloop zo snel dat het dier dood wordt aangetroffen. Bij pathologisch onderzoek van een geit met chronische kopervergiftiging valt op dat het kadaver geelbruin van kleur is, lever en nieren zijn gezwollen en in de blaas zit donkere urine. De lever is geler dan normaal en de nieren zijn donker tot zwart van kleur.
De waarschijnlijkheidsdiagnose wordt gesteld op de verschijnselen: als u gele slijmvliezen bij een geit ziet, moet u altijd eerst aan kopervergiftiging denken, hoewel gele slijmvliezen ook bij leverbot en andere leveraandoeningen kunnen voorkomen. Pathologisch onderzoek is nodig om de diagnose te bevestigen. Het leverkopergehalte in de droge stof ligt meestal boven de 800 ppm.
Terug naar het begin van dit artikel
Een behandeling komt voor een dier met verschijnselen altijd te laat.
Koppelgenoten van dieren met kopervergiftiging lopen gevaar en daarom moet analyse van de bron plaatsvinden: onderzoek van ruwvoer en krachtvoer.
Ook grasbrok kan een risicofactor net als koperen leidingen. Dat grasbrok een risicofactor is heeft waarschijnlijk te maken met de vorm waarin koper beschikbaar is. Uitgaande van een bepaalde partij gras met een bepaalde hoeveelheid koper, nemen geiten het meeste koper op als dit gras wordt verstrekt als gedroogd gras, vervolgens als hooi, daarna als kuilgras en de laagste opname van koper vindt plaats bij het voeren van vers gras. Na analyse van de beschikbare voedermiddelen kan het advies daarop worden aangepast. Het verstrekken van ontkoperende middelen kan weer andere beschadigingen veroorzaken en is daarom niet aan te raden.
Bij schapen komen tussen rassen verschillen voor in koperbenutting. Het is waarschijnlijk dat dit ook bij geiten het geval is maar dat weten we niet zeker.
Terug naar het begin van dit artikel