Weerstand tegen mastitis is voor een deel erfelijk bepaald en kan daarom verbeterd worden via de fokkerij. Vooruitgang gaat langzaam vanwege het grote generatie-interval, maar het is een blijvende verandering die oploopt van generatie tot generatie.
Een fokwaarde is een maat voor de genetische aanleg van een dier voor een bepaald kenmerk. De fokwaarde wordt geschat met behulp van 1) afstamming 2) eigenprestatie; 3) prestaties van broers/zussen etc. 4) prestaties van nakomelingen.
De erfelijkheidsgraad van het voorkomen van mastitis is ongeveer 3 procent. Dat houdt in dat slechts 3 procent van de waargenomen verschillen in het voorkomen van mastitis tussen dieren kan worden verklaard door de genetische aanleg. Als er geen genetische verschillen zouden zijn, zou er via fokkerij geen genetische vooruitgang geboekt kunnen worden.
De genetische correlatie tussen twee kenmerken geeft de mate aan waarin twee kenmerken genetisch overeenkomen of tegengesteld zijn. Zo blijkt een hogere melkproductie het risico op mastitis te doen toenemen.
Op de stierenkaart komen drie gebruikskenmerken voor die van direct belang zijn voor de uiergezondheid: de uiergezondheidsindex, de celgetalindex en de melksnelheid.
Uiergezondheidsindex
Wanneer we tegen mastitis willen fokken dan betekent dit dat we de gezondheid van de uier willen verbeteren. Vandaar dat er een index voor uiergezondheid is ontwikkeld, waarmee zowel het voorkomen van klinische mastitis als van subklinische mastitis kan worden teruggedrongen.
De fokwaarde voor klinische mastitis is gebaseerd op de piekpatronen van het celgetal, omdat veehouders tot nu toe de gegevens van klinische mastitis niet in grote aantallen vastleggen.
De fokwaarde voor subklinische mastitis is ook gebaseerd op het celgetal en hanteert een grens: wanneer het celgetal daarboven komt is er sprake van subklinische mastitis. Bij een vaars ligt deze grens op 150.000 cellen per milliliter, gemeten tijdens een MPR monstername. Voor koeien geldt een drempel van 250.000 cellen per milliliter. Als een dier boven de drempel zit, wordt het aangemerkt als een dier dat subklinische mastitis heeft.
In de uiergezondheidsindex is de economische schade van klinische en subklinische mastitis verwerkt. De gemiddelde schade van een geval van klinische mastitis wordt geschat op 196 euro (Huijps et al., 2008). Daarin zijn de kosten van productieverlies, veterinaire kosten, extra arbeid en afvoer van zwaar geïnfecteerde dieren verwerkt. Voor subklinische mastitis geldt een gemiddelde schade van 83 euro per geval. Deze schade is gebaseerd op het gemiddelde melkproductieverlies per geval.
Met de uiergezondheidsindex is het mogelijk om via fokkerij de uiergezondheid van de veestapel te verbeteren omdat de incidentie (het voorkomen van gevallen) van subklinische en klinische mastitis zal dalen.
De fokwaarden voor de uiergezondheidsindex worden gepresenteerd met een gemiddelde van 100. Een fokwaarde groter dan 100 voor uiergezondheid vermindert het voorkomen van zowel klinische als subklinische mastitis. Een fokwaarde boven de 100 betekent dus een bovengemiddelde weerstand tegen mastitis. Een fokwaarde van 104 voor de uiergezondheidsindex betekent dat per dochter gemiddeld zo’n 0,5 * (104 –100) * € 2,96 = 5,91 euro per lactatie bespaard kan worden aan kosten verbonden met subklinische en/of klinische mastitis.
Celgetalindex
Ook is de fokwaarde voor het celgetal beschikbaar. Feitelijk is het celgetal een gevolg van de uiergezondheid van een koe. Zodra een koe mastitis heeft stijgt het celgetal, omdat er meer witte bloedcellen worden aangemaakt om de infectie te bestrijden.
Om te fokken op een betere uiergezondheid kan dus het best de fokwaarde uiergezondheid als selectiecriterium gebruikt worden, ook al is er een sterk verband tussen celgetal en uiergezondheid. Het celgetal blijft wel belangrijk, omdat de zuivelindustrie het celgetal gebruikt als kwaliteitscriterium voor de geleverde melk.
Voor het celgetal geldt de vuistregel dat bij gebruik van een stier met fokwaarde 104
op een koe met fokwaarde 100 het celgetal met 10.000 cellen per milliliter wordt
verlaagd.
Melksnelheid
Het is van belang om te weten hoe snel dochters van een bepaalde stier melken. Immers, te snel melkende koeien hebben een grotere kans op mastitis en kunnen melk lekken. Te traag melkende koeien hebben een ongewenst lange melktijd.
Vanaf maart 1994 worden veehouders in Nederland die meedoen aan de bedrijfsinspectie gevraagd om hun vaarzen te beoordelen voor melksnelheid. Vanaf april 1994 worden de fokwaarden voor melksnelheid berekend op basis van deze enquêtegegevens. De scores worden door de veehouder gegeven op het moment dat de vaarzen worden gekeurd.
Uit de gegevens over melksnelheid kan het genetisch effect van de koe berekend worden: de fokwaarde. Door het gebruik van een statistisch model wordt rekening gehouden met storende omgevingsfactoren die de melksnelheid beïnvloeden. De melkgift van de koe en het lactatiestadium zijn voorbeelden van storende omgevingsfactoren tijdens de beoordeling of meting van de melksnelheid.
Fokwaarden voor melksnelheid worden gepresenteerd met een gemiddelde van 100. Een fokwaarde boven de 100 betekent dat de koe sneller melkt dan gemiddeld. Bij een fokwaarde lager dan 100 kan men verwachten dat de koe langzamer melkt dan het gemiddelde.
Toekomstige ontwikkelingen – Genomic selection DNA-technieken zijn volop in ontwikkeling. ‘Genomic selection’ wordt met de dag belangrijker. Bepaalde ‘merkers’ kunnen worden aangewezen die van belang zijn voor de uiergezondheid. Het juist registreren van uiergezondheidskenmerken blijft belangrijk, zodat ze te koppelen zijn aan een ‘merker’. De betrouwbaarheid van de fokwaarde zal door ’genomic selection’ sterk toenemen. Daarnaast is een groot voordeel dat al op jonge leeftijd gekeken kan worden of de gewenste ‘merkers’ aanwezig zijn bij een dier. Ook biedt het mogelijkheden om koeien te selecteren op de aanwezigheid van gewenste merkers.
Terug naar het hoofdstuk weerstand