• Verschijnselen
• Diagnose
• Prevalentie
• Aanpak besmette bedrijven
• Preventie
• Regelgeving
• Websites en literatuur
• Kwade droes bij kleine herkauwers en kameelachtigen

---

De kiem

De bacterie Burkholderia mallei was voorheen beter bekend als Pseudomonas malleï. De kiemen worden in uitstrijkjes van verse zweren en zwellingen soms in overvloed aangetoond, maar vaker worden er slechts zeer beperkte aantallen kiemen in laesies gevonden. Deze kunnen worden gekleurd met methyleenblauw en Gramkleurstof. De kiemen bevinden zich voornamelijk extracellulair. Het zijn rechte Gram-negatieve staafjes met afgeronde uiteinden, 2-5 µm lang en 0,3 tot 0,8 µm dik. Zij hebben geen kapsel en vormen geen sporen. Toch worden ze beschermd tegen uitwendige invloeden door een soort hulsje van koolhydraten. De bacteriën zijn onbeweeglijk omdat ze geen flagellen hebben. In weefselcoupes zijn ze moeilijk te vinden. De bacterie is aeroob te kweken op schapenbloed-agar met - bij voorkeur - toevoeging van glycerol, waarbij na 48 uur bij 37 graden Celsius heel kleine kolonies zichtbaar zijn. De bacterie is goed te typeren middels de biochemische reacties in het API NE-systeem en tegenwoordig met behulp van MALDI-TOF mass spectrometrie. Heden ten dage zijn daarnaast goede PCR's beschikbaar, ook om te differentiëren tussen B. mallei en B. pseudomallei, de veroorzaker van melioidosis. 

Gevoelige diersoorten

Naast paarden, ezels en muilezels kunnen ook honden, katten, geiten, schapen en kamelen worden besmet, evenals wilde diersoorten (onder andere in dierentuinen) als beren, wolven en katachtigen. Carnivoren worden besmet door het eten van besmet vlees. Koeien, varkens en vogels zijn ongevoelig voor de infectie. Van de laboratoriumdieren zijn hamsters en cavia’s het meest gevoelig, daarnaast worden ook muizen gebruikt voor experimentele infecties en vaccin evaluaties. Mensen worden besmet door direct contact met zieke dieren of besmette materialen of door aerogene infectie (bioterrorisme).

Burkholderia mallei is tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog gebruikt als biologisch wapen tegen legerpaarden en mensen. De voormalige Sovjet Unie zou Burkholderia mallei ook als biologisch wapen gebruikt hebben in Afghanistan tussen 1982 en 1984. Vooral verzorgers en dierenartsen van besmette paarden en laboratoriummedewerkers die werken met besmet materiaal lopen risico op infectie. Van de onbehandelde mensen sterft 95% binnen 3 weken.

Volksgezondheid

Materiaal van besmette dieren is zeer besmettelijk voor mensen en mag daarom uitsluitend worden behandeld door laboratoria met een erkenning voor groep 3-pathogenen. Het is een zeer gevaarlijke infectie voor mensen. Alleen met een vroege behandeling met een combinatie van verschillende systemische antibiotica kan (humane) sterfte worden voorkomen, maar ook dan nog kan een chronische infectie met abcessen ontstaan. De ziekte komt nog voor in enkele Aziatische, Afrikaanse en Zuid-Amerikaanse landen (bijvoorbeeld in India, Nepal, Brazilië) en in het Midden-Oosten (bijvoorbeeld Iran, Kuweit, Bahrain). Transmissie van mens naar mens treedt overigens nauwelijks op; er zijn slechts enkele gevallen beschreven bij familieleden die patiënten verpleegden.

Overleving

Hoewel de bacterie wordt afgedood door hitte en zonlicht, kan de overleving onder gunstige omstandigheden (koel, vochtig) maanden en volgens sommigen zelfs een jaar zijn. Onder voor de bacterie ongunstige omstandigheden is de overleving maximaal twee weken.

Desinfectie

De bacterie is gevoelig voor de meeste gebruikelijke ontsmettingsmiddelen zoals benzalkoniumchloride, 1% natriumhypochloriet, 70% alcohol, 2% glutaaraldehyde, jodium, kwikchloride in alcohol en kaliumpermagnaat. Fenolen werken minder goed. Verhitting gedurende 10 minuten bij 55 graden Celsius of meer en UV-bestraling zijn ook effectief om de bacterie te doden.

---

Verschijnselen van Malleus

Klinisch beeld

Kwade droes wordt gekenmerkt door de vorming van knobbelvormige laesies in de longen en zweren in de slijmvliezen van de voorste luchtwegen. De acute vorm van kwade droes geeft hoesten, koorts en neusuitvloeiing. Daarna volgt binnen enkele dagen sepsis en sterfte. Deze acute vorm wordt vooral gezien bij ezels en muildieren. De chronische vorm geeft nasale en subcutane knobbels die doorbreken tot zweren. Sterfte kan nog na maanden optreden, maar ook kunnen dieren de infectie overleven en dragers worden. Deze chronische vorm wordt vooral gezien bij paarden. Naast paarden, ezels en muildieren zijn vooral katachtigen en mensen gevoelig.

Paarden en paardachtigen

Bij equiden (paard, ezel, muilezel) onderscheiden we een nasale, een pulmonaire en een cutane vorm. Bij de nasale vorm zien we diepe zweren en knobbels in de neusholten met een dikke purulente witgele neusuitvloeiing met soms bloed erin. Deze uitvloeiing kan eenzijdig of beiderzijds zijn. De submandibulaire lymfeklieren zijn vergroot, verhard en breken soms door. Bij de pulmonaire vorm ontwikkelen zich knobbels en abcessen in de longen met soms geringe benauwdheid en soms ernstige respiratoire verschijnselen zoals hoesten, benauwdheid en periodieke koortspieken. Bij de cutane vorm (farcy) zitten er knobbels in de huid in het verloop van de lymfebanen die doorbreken en waaruit een olieachtig stinkend geel purulent exsudaat komt. In de chronische fase is sprake van een geleidelijke vermagering met hoestklachten, benauwdheid en intermitterende koortsperiodes. Gezwollen lymfeklieren, chronische neusuitvloeiing en zweren, knobbels en stervormige littekens op het neusslijmvlies zijn de uitwendige symptomen. Door progressie van de chronische vorm sterft het dier meestal binnen 5 jaar. Daarnaast komt een latente vorm voor met alleen maar neusuitvloeiing en geforceerde ademhaling met uitsluitend longlaesies. Bij paarden kunnen ook atypische vormen van kwade droes voorkomen. Verdegaal et al. (proceedings Xth EIDC, 2016) beschreven 22 seropositieve paarden die alleen verschijnselen lieten zien als koorts of enige neusuitvloeiing of een gezwollen achterbeen of een huidzweer, of die positief getest werden voor export. Vijf atypische gevallen die in meer detail gevolgd en beschreven werden, ontwikkelden uiteindelijk allemaal na maanden tot jaren duidelijke ziekteverschijnselen. Herkenbare verschijnselen van kwade droes en daarmee samenhangend een definitieve diagnose kunnen lang op zich laten wachten. De diagnostiek wordt beïnvloed door toediening van antibiotica, mate van virulentie van de betreffende stam, prevalentie, mate waarin eigenaren en veterinairen bekend zijn met deze aandoening, fluctuerende antistof titers en matige sensitiviteit van serologische testen.

Katten en katachtigen

Bij katten en katachtigen komen knobbels en zweren voor in de neusholten en op de slijmvliezen, maar ook in de diepere luchtwegen. De dieren hebben een typische purulente witgele neusuitvloeiing met bloedbijmenging. De lymfeklieren zijn gezwollen, de dieren zijn benauwd en sterven binnen 1 tot 2 weken.

Mensen

Bij mensen kan de ziekte zich in vier vormen voordoen: septikemie, longontsteking, acute - en chronische gelokaliseerde infectie. De septikemische vorm met koorts, rillingen, spierpijn, en pijn in de borst ontwikkelt zich snel met een dodelijke afloop na 24 tot 48 uur door een algemeen orgaanfalen. De pulmonale vorm, door inhalatie van de kiem, geeft longabcessen en longontsteking met koorts, hoesten, pijn in de borst en benauwdheid. Zonder behandeling gaat deze vorm over in de septikemische vorm. De gelokaliseerde infectie wordt gekenmerkt door knobbels, abcessen en zweren in slijmvliezen, huid, lymfevaten en onderhuids bindweefsel, vergezeld van koorts, zweten, malaise, zwelling van de lymfeklieren en purulente uitvloeiing uit de laesies. Bij veel humane patiënten wordt een korte periode van ogenschijnlijk herstel gerapporteerd, waarna de tweede fase van de ziekte intreedt. Na 1 tot 4 weken verspreiden de abcessen zich verder naar de inwendige organen met de septikemische vorm als gevolg. In de chronische vorm kan de ziekte wel 25 jaar duren met vermagering, lymfeklierontstekingen en overal in het lichaam verspreide abcessen. Veel organen kunnen hierbij aangetast zijn, zoals de huid, de subcutane weefsels, de lever, de nier, de milt, het maagdarmkanaal, de luchtwegen, de longen en de skeletspieren. In het kader van biologische oorlogsvoering (waarschijnlijk aerogene verspreiding) is de pulmonale vorm het meest waarschijnlijk.

Morbiditeit/mortaliteit

De ziekte kan zich snel verspreiden als grote aantallen paarden nauw contact met elkaar hebben. De morbiditeit bleek bij experimenten 30% te zijn. De mortaliteit is 95%. Acute infecties zijn vrijwel altijd op korte termijn dodelijk. Dieren met de chronische vorm kunnen echter nog jaren overleven en daarmee een risico vormen voor overdracht van de infectie.

Uitscheiding van de kiem

De uitscheiding van de kiem kan levenslang duren, dus alle besmette dieren dienen te worden opgespoord en geëuthanaseerd, en de kadavers vernietigd.

Differentiaaldiagnostiek

De differentiaaldiagnostiek omvat de volgende aandoeningen:

• ‘Gewone’ droes (Streptococcus equi subsp. equi)
• Ulceratieve Lymphangitis (Corynebacterium pseudotuberculosis)
• Pseudotuberculose (Yersinia pseudotuberculosis)
• Sporotrichose (Sporotrichum spp) Alle chronische infecties van het neusslijmvlies en de sinussen.

---

Diagnostiek van Malleus

Pathologie

Zweren, knobbels en/of stervormige littekens kunnen worden gevonden in de neusholten, sinussen, trachea, farynx en larynx. Ook kunnen grijze knobbels aangetroffen worden in andere weefsels, vooral in de longen, lever, milt en nieren. Knobbels zijn stevig, rond, ongeveer 1 centimeter groot en bevatten in het centrum een verkaasde of verkalkte inhoud. Ze worden omgeven door een ontstekingszone. In de acute fase kan ook een catarrale bronchopneumonie met vergrootte lymfeklieren worden gezien. Experimenteel werd door de infectie ook ernstig diffuus longoedeem opgewekt met longbloedingen, longatelectase en pneumonie. De lymfeklieren kunnen gezwollen zijn met abcessen erin. Gezwollen lymfevaten met ketens van knobbels, al dan niet geulcereerd, kunnen in de huid voorkomen. Bij hengsten kan orchitis worden gezien worden. Bij katten kunnen knobbels en zweren worden aangetroffen in de neusholte, slijmvliezen van de voorste luchtwegen, larynx, trachea en bronchi.

Isolatie van de kiem

B. malleï  kan worden gekweekt uit verse zweren en/of respiratoire uitvloeiing. De bacterie kan gekweekt worden op normale media met bloed-agar, maar groeit langzaam. Een kweekduur van 48 uur wordt aanbevolen. Met de PCR (Bauernfeind A et al., 1998) is onderscheid te maken tussen B. malleï en B. pseudomalleï. Recent zijn ook diverse real-time PCR’s beschreven voor detectie en differentiatie van deze species (zie verder de referenties).

Serologie

De meest accurate serologische testen bij paarden zijn de Complement Bindings Reactie (CBR/CFT) en de ELISA. De CFT werd al in 1909 ontwikkeld. Met deze serologische test kan geen betrouwbaar onderscheid worden gemaakt tussen B. malleï en B. pseudomalleï. Western blot wordt daarom wel als confirmatietest gebruikt. Ook zijn cELISA’s ontwikkeld (Wernery et al.) die betrouwbaarder zouden zijn dan de CBR/CFT, die nog wel eens fout-positieve reacties geeft. De CFT kan een goede sensitiviteit en specificiteit hebben, maar dit is sterk afhankelijk van de gebruikte reagentia, met name het antigeen en de positieve en negatieve referentie sera, en het protocol. Bovendien kunnen paarden – en met name ezels en muildieren – een anticomplementaire reactie vertonen in de CFT, waardoor het testresultaat niet af te lezen valt. Momenteel wordt een door de WOAH betaald project uitgevoerd, waarbij door een internationaal consortium referentiesera verzameld worden en een volledige validatie volgens WOAH normen wordt uitgevoerd van CFT, cELISA en Western Blot. Hierbij wordt ook aandacht besteed aan harmonisatie en standaardisatie van CFT protocollen. In 2019 werden de resultaten van deze studie gepubliceerd, waarbij de CFT, Western Blot en vijf verschillende ELISAs geevalueerd werden met behulp van sera afkomstig van 3000 malleus negatieve en 254 malleus positieve paarden. Hierbij bleek de sensitiviteit en specificiteit van de CFT respectievelijk 98% en 96.4% te zijn, van de Western Blot 96.8% en 99.4%, van de Hcp1-ELISA 95.3% en 99.6% en van de IDVet-ELISA 92.5% en 99.5%. De gevoeligheid van de andere ELISAs was te laag. De genoemde testen zouden verder gevalideerd moeten worden om aan de WOAH eisen te voldoen. Acceptatie van nieuwe testen in het officiële handelsverkeer kan echter lang op zich laten wachten.

Allergietest

De malleïnetest, een huidtest om een vertraagd type overgevoeligheid tegen B. malleï te meten, wordt ook gebruikt om besmette paarden te identificeren. Deze test werd overigens al in 1890 ontwikkeld door Helman in Sint Petersburg, die daarbij dezelfde methoden gebruikte die door Koch waren ontwikkeld om tuberculine te produceren. Aan het einde van de negentiende eeuw werd deze test in Europa al grootschalig ingezet bij de bestrijding en uitroeiing van kwade droes. De intrapalpebrale injectie van een proteïnefractie van B. malleï in het ooglid geeft na 1 tot 2 dagen een duidelijke zwelling van het ooglid. Ook toepassing via oogdruppels met conjunctivitis als gevolg of subcutane injectie met een stevige pijnlijke zwelling als reactie, zijn mogelijk om besmette dieren te detecteren. De malleïne test geeft echter een serologische respons en kan daarom interfereren met serosurveillance en export. Tevens kan de malleïnetest onbetrouwbare/moeilijk te interpreteren resultaten geven zowel in acute als in chronische stadia van de ziekte. Malleïne is verkrijgbaar bij het CVI in Lelystad.

---

Prevalentie van Malleus

Nederland

Kwade droes komt niet voor in Nederland.

Andere landen

Europa

Kwade droes kwam vele jaren niet voor in landen van de EU. In januari 2015 werd echter een geïsoleerd geval van kwade droes vastgesteld in Duitsland, het eerste geval in dat land sinds 1955. Kwade droes werd vastgesteld bij een klinisch gezond paard tijdens een routine-'pre-export'-onderzoek. Het paard was CFT-positief, hetgeen bevestigd werd door Western Blot. Het paard werd geëuthanaseerd en zeer grondig onderzocht, waarbij alle inwendige organen PCR-negatief scoorden, maar een zwak positief PCR-resultaat gevonden werd in enkele “farcy”-achtige huidlaesies. Dit paard had het land nooit verlaten, al bleken er wel indirecte contacten mogelijk geweest te zijn via verzorgers van andere paarden die teruggekomen waren uit Zuid Amerika. Screening van 398 contact paarden verliep volledig negatief. Duitsland heeft in 2014 en 2015 in het kader van export ongeveer 5000 sera per jaar getest, allemaal met een negatief resultaat. Het land is inmiddels weer vrij verklaard.

Landen buiten Europa

In Turkije en in de vroegere Sovjet Unie is in de afgelopen 10 jaar malleus gerapporteerd. Kwade droes is endemisch in delen van het Midden-Oosten, Azië, Afrika, Centraal-Amerika en Zuid-Amerika. In Brazilië, Eritrea, Ethiopië, Iran, Irak, de Verenigde Arabische Emiraten en Mongolië zijn de afgelopen 10 jaar gevallen van malleus gerapporteerd. In India zijn na de periode 2006 – 2011 waarin diverse uitbraken gerapporteerd warden gevolgd door een aantal jaren zonder uitbraken in 2017 opnieuw diverse uitbraken in de Noord-Oostelijke staten opgetreden. In 2021 werd kwade droes voor het eerst in Nepal gevonden bij twee paarden en een muildier (Koirala et al. 2022), Nepal grenst aan India en er worden veel dieren verhandeld tussen beide landen. Dichter bij huis was een geval van kwade droes in Armenie in 2023 (zie kaart hieronder). Kruisreacties met B. pseudomalleï bemoeilijken het vaststellen van de geografische verspreiding met serologische overzichten. In de USA kwam de ziekte in 2000 voor bij een veterinair onderzoeker die met het agens werkte. Voor gedetailleerde informatie over de verspreiding zie: WOAH: World Animal Health Situation en WOAH bulletin (www.woah.org))

Bevestigde gevallen van kwade droes tussen 1 januari 2019 en 1 januari 2024.

---

Aanpak besmette bedrijven

Vaccinatie

Er zijn geen vaccins beschikbaar.

Antibiotica

Humane gevallen van kwade droes kunnen behandeld worden met antibiotica na een gevoeligheidstest. Geadviseerd wordt een langdurig gebruik en/of afwisseling of combinaties van antibiotica (zie hieronder tabel 2 uit Van Zandt et al. Glanders: an overview of infection in humans). Daarnaast zijn recent veelbelovende resultaten gerapporteerd voor finafloxacin in een muizenmodel waarbij de muizen per inhalatie besmet werden (Barnes et al. 2022). Abcessen kunnen worden gedraineerd. Dieren die besmet zijn met kwade droes worden geëuthanaseerd in alle landen waar de ziekte niet endemisch is.

Overige maatregelen

Bescherming van paarden

Bij een uitbraak worden besmette dieren geëuthanaseerd en de kadavers verbrand. De bedrijven worden geblokkeerd en grondig gereinigd en ontsmet. Alle strooisel en voeders worden verbrand. Alle stalgereedschappen en dergelijke worden grondig ontsmet (benzalkoniumchloride, 1% natriumhypochloriet, 70% alcohol, 2% glutaaraldehyde, jodium, kwikchloride in alcohol en kaliumpermagnaat kunnen gebruikt worden). Gevoelige dieren moeten enkele maanden worden weggehouden van deze bedrijven. Door regelmatig testen en euthanasie van testpositieve dieren kan de ziekte weer worden uitgeroeid. 

Algemene maatregelen

Algemene maatregelen zijn: quarantainemaatregelen, eventueel transportverboden en screening (malleïnetest en serologische screening) om geïnfecteerde paarden op te sporen en de uitbraak snel tot stilstand te brengen. Er is recent een robuuste en reproduceerbare moleculaire typeringsmethode (cgMLST) beschreven die ingezet kan worden bij het onderzoeken en traceren van uitbraken (Appelt et al. 2022).

Maatregelen in kader volksgezondheid

Zie eerder beschreven mogelijkheden voor behandeling. Alle personen die in contact gekomen zijn met besmette dieren, en mogelijk hun directe humane contacten, zullen serologisch gescreend en regelmatig geobserveerd moeten worden. Röntgenfoto’s van de thorax zijn nuttig bij de pulmonale vorm, waarbij beiderzijdse bronchopneumonie, kleine knobbeltjes en cavitaties (laesies met holtevorming) gezien kunnen worden.

---

Preventie van Malleus

Bedrijfshygiëne/insleeppreventie

Om introductie op een bedrijf of in een regio te voorkomen, zijn er strenge importbepalingen voor derde landen of landen waar kwade droes voorkomt.

Vaccinatie

Er zijn geen vaccins tegen kwade droes beschikbaar.

Nederland is vrij van malleus. Importbepalingen moeten introductie voorkomen. Doordat kwade droes aangifteplichtig en bestrijdingsplichtig is volgens artikel 15 van de GWWD, moet een eventuele introductie worden gevolgd door euthanasie van besmette dieren, een strenge isolatie, een uitgebreid testregime en eliminatie van testpositieven. 

---

Regelgeving

Nederlands recht

Kwade droes is in Nederland volgens de Europese Diergezondheids Verordening (AHR)een aangifteplichtige en bestrijdingsplichtige ziekte en een aangifteplichtige ziekte bij de WOAH. Verdenkingen van kwade droes moeten direct worden gemeld bij de NVWA. Monsters dienen pas na de melding te worden genomen. Monstername dient zeer secuur en met de nodige voorzorgen te geschieden. Monsters dienen direct naar het CVI in Lelystad te worden gebracht.

Europees recht

Malleus is een meldingsplichtige en bestrijdingsplichtige ziekte volgens de Europese diergezondheidsverordening (Animal Health Regulation AHR). Vanaf 21 april 2021 valt het voorkomen en bestrijden van dierziekten namelijk onder deze verordening. Kwade droes valt in de categorieën A+D+E.

De dierziekten in de Europese Diergezondheidsverordening zijn ingedeeld in de vijf categorieën A, B, C, D en E. Voor alle ziekten uit deze categorieën geldt een meldingsplicht, voor de ziekten uit categorieën A en B geldt daarnaast ook een bestrijdingsplicht.

• Dierziekten van categorie A zijn ziekten die niet in de Europese Unie voorkomen en die lidstaten meteen moeten uitroeien. Bijvoorbeeld mond-en-klauwzeer en varkenspest. Lidstaten moeten deze ziekten snel opsporen, direct bestrijden en besmette bedrijven en de directe omgeving afsluiten.
• Dierziekten van categorie B zijn ziekten die de Europese Unie wil uitroeien. Bijvoorbeeld tuberculose bij koeien, stieren en buffels. Lidstaten moeten deze ziekten daarom verplicht bestrijden. Lidstaten waar de ziekte niet voorkomt moeten maatregelen nemen om vrij te blijven van de ziekte.
• Dierziekten van categorie C zijn ziekten die minder besmettelijk zijn en die de Europese Unie wil indammen. Bijvoorbeeld de ziekte van Aujesky bij varkens en koeiengriep bij runderen. Lidstaten bepalen zelf of ze de ziekte willen uitroeien en of ze bij een uitbraak bedrijven afsluiten om verdere verspreiding te voorkomen.
• Dierziekten van categorie D zijn dierziekten die zich via internationale handelaren, vervoerders of reizigers verspreiden en die de Europese Unie wil indammen. Bijvoorbeeld abortus blauw bij varkens en bepaalde mycoplasma's bij kippen. Landen moeten voldoen aan Europese regels voor vervoer van en naar de EU en erbinnen.
• Dierziekten van categorie E zijn dierziekten die in de gaten gehouden moeten worden. Bijvoorbeeld Q-koorts bij geiten en paratuberculose bij runderen. Lidstaten moeten zich houden aan Europese regels om deze ziekten te melden.

Burkholderia mallei komt voor op de lijst van ‘goederen’ die zijn opgenomen in bijlage I bij Besluit 1999/193/GBVB van de Raad van 9 maart 1999 tot wijziging van Besluit 94/942/GBVB betreffende het Gemeenschappelijk optreden. Dit is door de Raad vastgesteld op grond van artikel J.3 van het Verdrag betreffende de Europese Unie, ten aanzien van de controle op de uitvoer van goederen voor tweeërlei gebruik. 

Internationaal

Het verkeer van paarden binnen de EU en de invoer van paarden vanuit derde landen is geregeld in Richtlijn 90/426/EEG van de Raad van 26 juni 1990 tot vaststelling van veterinairrechtelijke voorschriften voor het verkeer van paardachtigen en de invoer van paardachtigen uit derde landen. Hierin staan alleen specifieke bepalingen voor Afrikaanse paardenpest, VEE, dourine en kwade droes genoemd, zoals hieronder aangegeven. Wel kunnen volgens artikel 13 lid 2b aanvullende waarborgen geëist worden voor ziekten die in de Gemeenschap exotisch zijn.

Artikel 13

1. De paardachtigen moeten afkomstig zijn uit derde landen:
   • welke vrij zijn van paardenpest;
   • welke sedert twee jaar vrij zijn van Venezolaanse paardenencefalomyelitis (VEE);
   • welke sedert zes maanden vrij zijn van dourine en van kwade droes.
2. Volgens de procedure van artikel 24 kan de Commissie
   • beslissen dat lid 1 slechts voor een gedeelte van het grondgebied van een derde land geldt. In geval van regionalisering van de vereisten ten aanzien van paardenpest dienen ten minste de in artikel 5, leden 2 en 3, genoemde maatregelen in acht te worden genomen;
   • aanvullende waarborgen eisen voor ziekten die in de Gemeenschap exotisch zijn. 

---

Websites en literatuur

Websites

• www.woah.org/en/disease/glanders
• www.ec.europa.eu
• www.rijksoverheid.nl/ministeries/ez/
• www.nvwa.nl
• www.dierengezondheidszorg.be
• www.wur.nl
• www.defra.gov.uk/animal-diseases/
• www.fao.org/
• www.ec.europa.eu/
• www.cfsph.iastate.edu/
• www.vet.uga.edu/vpp/gray_book/fad/cbp.php
• www.cdc.gov/glanders/
• www.merckvetmanual.com
• www.vet.uga.edu