Plant

• Jacobskruiskruid (Senecio jacobaea; ook genoemd Jacobaea vulgaris subsp. vulgaris) in een plant in de composietenfamilie (Asteraceae). Lees meer over de kenmerken van Jacobskruiskruid

Toxinen

• Alle plantendelen bevatten pyrrolizidine-alkaloïden (PA). PA's zijn niet direct giftig, maar worden omgezet in giftige pyrrolen in de lever.

Gevolgen voor dieren

• Pyrrolen binden zich aan DNA en eiwitten in de lever en veroorzaken leverschade.
• Acute vergiftiging met relatief grote hoeveelheden PA's veroorzaakt acuut leverfalen met typische klinische tekenen van acuut leverfalen, waaronder verlies van apetiet, depressie, icterus, visceraal oedeem en ascites.
• Langdurige blootstelling is mutageen, teratogeen en carcinogeen.
• Chronische vergiftiging veroorzaakt icterus, fotosensibilisatie en gevoeligheid voor andere leverziekten zoals lipidose en ketose.
• Langdurige blootstelling is mutageen, teratogeen en carcinogeen.

Preventie van vergiftiging

• Inspecteer voer zorgvuldig om ervoor te zorgen dat besmet voer niet wordt gevoerd. Controleer ook, voor het hooien, weiden op de aanwezigheid van Jacobskruiskruid.
• Schapen en geiten zijn 10 tot 15 keer minder vatbaar dan runderen en paarden, maar kunnen vergiftigd raken als de inname erg hoog is. Zolang de plantdichtheid niet erg hoog is, kunnen schapen en geiten soms nuttig zijn om Jacobskruiskruid in weiden te beheersen.
• Voorkom overbegrazing van weiden waar Jacobskruiskruid in voorkomt en zorg dat er altijd alternatief voer beschikbaar is.

Over Jacobskruiskruid

Jacobskruiskruid (Senecio jacobaea) is een bekende giftige plant in Nederland. Dit is een plant die in de zomer opvallende gele bloemen heeft. Dit jaar liep het groeiseizoen wat vertraging op en leek het er in eerste instantie op dat er relatief weinig Jacobskruiskruid-planten stonden, maar naarmate de zomer vorderde en de planten begonnen te bloeien, bleek het tegenovergestelde waar te zijn. We zien Jacobskruiskruid wijd verspreid in Nederland. Omdat de planten onsmakelijk en relatief droogtebestendig zijn, vermeerderen ze in de loop van de tijd vooral onder omstandigheden van overbegrazing en droogte. Jacobskruiskruid is te vinden in veel weilanden, bosranden en wegbermen. Blootstelling van dieren aan Jacobskruiskruid is om die reden een reëel risico. In eerste instantie wanneer dieren grazen op plaatsen waar de planten groeien, al zullen de meeste dieren Jacobskruiskruid niet eten als er alternatief voer beschikbaar is want Jacobskruiskruid is onsmakelijk. Het is het gevaarlijkst onder omstandigheden met veel planten in de buurt en een gebrek aan alternatief voer. Het grootste risico is er als de planten terechtkomen in hooi en kuilgras. Het droog- en conserveringsproces zorgt voor het verloren gaan van de onsmakelijkheid. De giftige effecten van Jacobskruiskruid zijn te wijten aan gifstoffen die pyrrolizidine-alkaloïden (PA's) worden genoemd. Deze gifstoffen tasten vooral de cellen van de lever aan. PA's worden in alle delen van de plant gevormd en blijven actief in gedroogde planten. De plant is dus te allen tijde en in elke groeifase giftig. Inkuilen van de planten vermindert PA's, maar is slechts gedeeltelijk effectief en zeker niet afdoende. Hoewel Jacobskruiskruid de meeste de PA’s bevat in Nederland en verantwoordelijk is voor de meeste vergiftigingsgevallen, kunnen andere planten ook PA's produceren, met name andere planten van hetzelfde geslacht als Jacobskruiskruid (Senecio-soorten) zoals andere kruiskruiden en andere planten zoals de gewone smeerwortel (Symphytum officinale).

Verschijnselen Jacobskruiskruid-vergiftiging

Jacobskruiskruid-vergiftiging geeft verschijnselen van leverfalen, zoals geelzucht, zonnebrand. Maar ook afwijkend gedrag, zoals ernstige depressie, doelloos ronddwalen of cirkelen en evenwichtsproblemen en uitval. Verschijnselen kunnen ook minder duidelijk zijn zoals productieklachten en vermageren. Schapen en geiten zijn relatief ongevoelig voor de effecten van PA's in vergelijking met andere landbouwhuisdieren. Een belangrijk kenmerk van de effecten van PA's is dat ze een aanhoudend en langdurig effect kunnen hebben gedurende weken of in sommige gevallen maanden. Dat zorgt ervoor dat verschijnselen soms lang na de opname optreden en daarom kan het een uitdaging zijn om de effecten te koppelen aan een bepaald tijdstip of deel van het voer. Bij langdurige opname van kleine hoeveelheden Jacobskruiskruid wordt telkens een klein deel van de lever aangetast en is de schade onomkeerbaar. In de loop van de tijd kan dit uiteindelijk leiden tot vergiftigingsverschijnselen en de dood. Een diagnose van Jacobskruiskruid-vergiftiging is meestal gebaseerd op dieren die typische verschijnselen vertonen. Daarbij is het meten van verhoogde niveaus van leverenzymen en verlaagd albumine in het bloed indicatief. Ook sectie van een dier met verdachte verschijnselen kan blootstelling aan Jacobskruiskruid in de voorafgaande weken tot maanden aan het licht brengen. De prognose bij dieren die typische verschijnselen van leverfalen ontwikkelen, is slecht. Er is geen effectieve behandeling.

Beheersing van Jacobskruiskruid is het meest effectief als dit wordt gedaan vóór de bloeifase en zaadproductie. Het enige dat echt helpt is de gehele plant met wortel en al eruit steken. Trekken gaat alleen als de plant nog tamelijk klein is. Doe je dit vóór de zaadproductie, dan heeft dit een effect op het aantal planten in het volgende jaar. Blijvende controle in de opeenvolgende jaren kan nodig zijn om de plant volledig te verwijderen. Indien effectieve bestrijding van Jacobskruiskruid niet mogelijk is, vermijd dan situaties waarin dieren de weide gebruiken als er onvoldoende alternatief gras groeit of wordt bijgevoerd. Als een weiland onder dergelijke omstandigheden toch moet worden gebruikt, is het het meest veilig om alleen schapen en geiten te laten grazen en geen runderen.

Terug naar het overzicht giftige planten