24-8-2021:
Brachyspira en Lawsonia zijn twee bacteriën die diarree kunnen veroorzaken bij varkens. Omdat het bacteriën zijn, zijn ze gevoelig voor antibiotica, maar daar houdt de overeenkomst
wel ongeveer op. Wat zijn de verschillen tussen de bacteriën en hoe pak je de diarreeproblemen aan?
Lawsonia
Lawsonia veroorzaakt PIA. De verschijnselen kunnen varieren
van slijten tot (bloederige) diarree en soms sterfte. Lawsonia-bacteriën
zijn kleine, min of meer staafvormige, bacterien die
zich het liefst ophouden in de dunne darm. Ze dringen de
oppervlakkige darmcellen binnen, doen daar hun schadelijke
werk en voorkomen dat cellen zich normaal ontwikkelen. Deze
beschadigde cellen zijn vervolgens niet meer goed in staat om
voedingsstoffen op te nemen. Lawsonia-bacteriën komen waarschijnlijk
op alle Nederlandse bedrijven voor. Gelukkig vormen
ze niet overal een probleem. Dat hangt waarschijnlijk af van de
infectiedruk (hoe meer bacteriën, des te meer problemen), van
de omstandigheden in de darm en dus ook van de voeding. De
exacte relatie tussen voeding en Lawsonia is niet duidelijk,
maar in de praktijk kan blijken dat een grote verandering in het
gebruik van grondstoffen aanleiding is voor een uitbraak van
ziekteverschijnselen door Lawsonia. In acute gevallen kan dat
zelfs leiden tot verhoogde sterfte.
Brachyspira
Varkensdysenterie, veroorzaakt door de bacterie Brachyspira
hyodysenteriae, wordt soms nog aangeduid met de oude naam
‘Vibrio’. De verschijnselen zijn diarree met slijm of met bloedbijmenging.
Brachyspira-bacterien zijn lange draadvormige bacteriën
die zich het liefst ophouden in de dikke darm. Ze hechten
zich aan de buitenkant van de oppervlakkige darmcellen waardoor
de onderlinge samenhang tussen de cellen verstoord raakt,
darmcellen afsterven en ongewenste stoffen de darmwand kunnen
passeren. Brachyspira-bacteriën komen lang niet op alle
Nederlandse bedrijven voor. Een tijdlang heerste dan ook de
optimistische gedachte dat het mogelijk zou zijn om van de
bacterie af te komen. Dat viel echter niet mee, hoewel SPF-bedrijven wel vrij zijn. Of een infectie leidt tot ernstige ziekteverschijnselen,
hangt net als bij Lawsonia deels af van de
voersamenstelling.
Links: Een microscopische foto van het darmoppervlak met cellen waarin gekleurde Lawsonia-bacteriën te zien zijn.
Rechts: Een microscopische foto van Brachyspira-bacteriën.
Diagnostiek: welke van de twee?
Om aan te tonen of Lawsonia of Brachyspira daadwerkelijk de
oorzaak is van diarree, zijn PCR-testen beschikbaar om de bacteriën
aan te tonen. Bij Brachyspira is het primair de vraag of de
bacterie wel of niet aanwezig is. Anderszijds, aangezien Lawsonia
vrijwel altijd aanwezig is op varkensbedrijven, willen we in dit
geval ook graag weten hoeveel bacteriën aanwezig zijn.
| Kenmerk |
Brachyspira |
Lawsonia |
| Percentage meldingen Online Monitor |
0,7% |
5,3% |
| Seizoensvariatie |
hele jaar |
meer in de zomer |
| Percentage diagnoses bij sectie-onderzoek GD |
0,5% |
3,4% |
| Uiterlijk bacterie |
slangvormig
lengte: 5-11 µm, dikte: 0,3 µm
|
kromme/ rechte staafjes
lengte: 1,5 µm, dikte: 0,3 µm |
| Voorkeur voor darmgedeelte |
dikke darm |
dunne darm |
| Voorkeursplaats darmcellen |
aan de oppervlakte |
in de cellen |
| Vaccins beschikbaar |
in ontwikkeling |
ja |
| Verkregen resistentie tegen antibiotica |
komt voor |
zelden of nooit beschreven |
| Gevoeligheid voor ontsmettingsmiddelen |
meeste desinfectantia |
o.a. quaternair ammonium |
| Overleven in mest |
7 weken (0-10 graden Celsius), <1 dag (37 graden Celsius) |
2 weken (5-15 graden Celsius) |
| Zijn er bedrijven die vrij zijn van de ziekte? |
Ja |
waarschijnlijk niet |
De eigenschappen van Brachyspira en Lawsonia
Aanpak
Door de grote verschillen tussen beide bacteriën, is de benaderingswijze
bij klachten heel verschillend. Uiteraard is het altijd
nuttig om een goede hygiëne na te streven om de infectiedruk
zo laag mogelijk te houden. In beide gevallen is bij acute ziektegevallen
een antibioticumbehandeling mogelijk, maar vervolgens
loopt de aanpak sterk uiteen.
Bij Brachyspira zijn hygiëne en bioveiligheid de sleutelbegrippen
om de ziekte buiten de deur te krijgen en te houden.
Eradicatie op een bedrijf is weliswaar lastig, maar zeker niet
onmogelijk. Dat volgt al uit het feit dat bedrijven kans zien om
vrij te worden van Brachyspira. Vaccinatie is in het geval van
Brachyspira nog geen reële optie. Door de eigenschappen van
de bacterie is een vaccin moeilijk te maken. Bij Lawsonia maakt
de alomtegenwoordigheid van de bacterie pijnlijk duidelijk dat
eradicatie tot nu toe geen succes is. In dit geval is vaccinatie
wel een serieuze optie. Inmiddels zijn diverse vaccins op de
markt gebracht.
Het is niet eenvoudig om Lawsonia en Brachyspira uit elkaar te
houden, maar voor een succesvolle aanpak van de problemen is
dat wel belangrijk. Een heldere diagnose door gericht onderzoek
is de sleutel tot succes! Bij Brachyspira volstaat doorgaans
mestonderzoek. Bij Lawsonia is het zinvol om ook te weten of
de darmen zijn aangetast, omdat deze bacterie ook vaak voorkomt
bij dieren zonder gezondheidsproblemen.
Percentage meldingen in de Online Monitor van klachten veroorzaakt door Brachyspira of Lawsonia.