Deze ziekte is afkomstig uit Afrika, waar het al sinds 1959 voorkomt. Sinds 2001 is er echter ook sterfte onder vogels in Oostenrijk door Usutu-virus. Er is een grote mate van overeenkomst tussen Afrikaanse en Europese stammen. Inmiddels is het Usutu virus sterk verspreid. Aanwezigheid van (antilichamen tegen) het virus is gerapporteerd in Italië, Zwitserland, Tsjechië, Hongarije, Spanje, Duitsland, Polen, België, Griekenland, het Verenigd Koninkrijk en recent ook in Nederland. De gevonden stammen kunnen onderverdeeld worden in drie genotypen. De aandoening komt vooral in stedelijke gebieden voor.
In diverse gehouden en wilde vogelsoorten is de ziekte waargenomen of het virus aangetroffen. Gevoelige groepen zijn de zangvogels en uilen. Merels blijken zeer gevoelig voor ziekte en sterfte is in grote aantallen vanuit alle landen gerapporteerd.
Daarnaast zijn in de volgende vogelsoorten in de dierentuin van Zurich gestorven met pathologische verschijnselen passend bij Usutu-virus, waarin het virus ook daadwerkelijk is aangetroffen: huismus, merel, pimpelmees, groenling, roodborst, ruigpootuil, laplanduil, sperweruil, dwerguil. (acht gestorven kippen waren negatief op Usutu-virus).
Antistoffen in het bloed zijn gevonden in onder andere: merel, kauw, bonte kraai, vlaamse gaai, spreeuw, grote bonte specht, kerkuil, oehoe, oeraluil, bosuil, ransuil, bruine kiekendief, lammergier, torenvalk, bonte vliegenvanger, huiszwaluw, boerenzwaluw, zwarte roodstaart, zwartkop, zanglijster, braamsluiper, tuinfluiter, grasmus, boomklever, kleine karekiet, koolmees, rietgors, Turkse tortel, pauw, fazant. Onder wilde vogels uit de noordelijke regio’s van Italië komt West Nile virus vier keer zoveel voor als Usutu-virus (1218 dieren getest op aanwezigheid van virus in 2009). Ook kwamen in 2005 in Noord-Italië antistoffen voor tegen West Nile en in mindere mate tegen Usutu bij geplaatste sentinel kippen, geen van deze dieren ontwikkelde ziekteverschijnselen. Bloedonderzoek in waterrijke gebieden in Tsjechië heeft een zeer lage mate van recent contact met het virus aangetoond, hierbij zijn geen West Nile of Usutu-antistoffen waargenomen onder ganzen en eenden.
In tegenstelling tot West Nile virus, zijn door Usutu-virus slechts twee mensen met verminderde afweer in Italië ziek geworden door Usutu-virus en werd het virus aangetroffen in drie patiënten in Kroatië met West Nile-achtige symptomen. Dit zijn wereldwijd de eerste gerapporteerde gevallen. Het virus is wel in mensen aangetroffen zonder ziekte te veroorzaken. Onder zoogdieren is het virus verder alleen in twee gestorven vleermuizen aangetroffen. Infectie experimenten met SPF-kippen gaf aan dat deze dieren relatief ongevoelig zijn voor het ontwikkelen van ziekteverschijnselen door Usutu-virus. Wel bleek het mogelijk dieren te besmetten, waarbij zeer milde orgaanafwijkingen ontstonden. De mate van virusvermeerdering bleek gering, wel werd er enige virusuitscheiding waargenomen. Serologisch was er slechts in een van de tien dieren een titerstijging. Er was geen overdracht tussen geïnoculeerde kippen en niet-geïnoculeerde contactkippen.
Infectie-experimenten met ganzen gaven aan dat deze vogels relatief ongevoelig zijn. Er werden geen ziekteverschijnselen waargenomen, er ontstonden ook geen orgaanafwijkingen en er was nauwelijks virusvermeerdering. Virusuitscheiding was maar in een van de elf dieren aanwezig en er was geen verspreiding naar niet geïnoculeerde contactdieren. In West Nile-infecties in ganzen is echter wel spreiding mogelijk.
Verschijnselen van een Usutu-infectie bij voor de ziektegevoelige vogels zijn plotselinge sterfte, toevallen, coördinatieproblemen, bol zitten en lusteloosheid. Vogels kunnen daarbij ook nog vermagerd zijn.
Bij sectie worden vrij aspecifieke veranderingen aangetroffen. Vooral een grote milt, een gering vergrote lever en bloedrijkdom van longen. Histologisch onderzoek levert vrij milde veranderingen op in de vorm van schade aan zenuwcellen in de hersenen met ontstekingsinfiltraat waarin verval aanwezig is. Daarnaast is er acuut verval waar te nemen van de milt, lever en hartspier. Dergelijke veranderingen worden ook gezien bij West Nile virusinfecties.
Het virus kan aangetoond worden door middel van RT-PCR testen op orgaanmateriaal van gestorven dieren, muggen en bloed. Tevens zijn er in–situ hybridisatie en immuunhistochemische histologische kleuringen op een scala aan organen vanuit sectiemateriaal beschikbaar. Recent contact met virus kan ook aangetoond worden door serologisch onderzoek, toepasbaar op bloed van een breed scala aan vogelsoorten.
In Oostenrijk is na de eerste piek van de uitbraak een afname gevonden in het aantal gevallen. Mogelijke redenen hiervoor zijn opbouw van immuniteit (tot ongeveer 70 procent van de populatie), waarvan berekend is dat het effect slechts enkele jaren aan zal houden. Daarnaast is voor gehouden vogels een aantal maatregelen genomen, zoals binnenhuisvesting en actieve insectenbestrijding.
In Oostenrijk is na de eerste piek van de uitbraak een afname gevonden in het aantal gevallen. Mogelijke redenen hiervoor zijn opbouw van immuniteit (tot ongeveer 70 procent van de populatie), waarvan berekend is dat het effect slechts enkele jaren aan zal houden. Daarnaast is voor gehouden vogels een aantal maatregelen genomen, zoals binnenhuisvesting en actieve insectenbestrijding.
Recent (najaar 2016) werd in Nederland Usutu-virus aangetroffen in gestorven laplanduilen en merels. Usutu-virus is een flavivirus uit de Japanse encefalitis virusgroep, dat voorkomt bij vele soorten zangvogels en uilen. Daarnaast werd het virus een enkele keer in gestorven vleermuizen gezien. Mensen kunnen met het virus geïnfecteerd raken, klinische ziekte in de vorm van encefalitis is echter uiterst zeldzaam. Het virus heeft zich in de laatste vijftien jaar over diverse landen in Europa verspreid en wordt overgedragen door steekmuggen, met name de gewone steekmug (Culex pipiens), maar ook de tijgermug (Aedes albopictus). Veel muggenpopulaties in besmette gebieden dragen het virus bij zich.
Bedrijfsmatig gehouden pluimvee is in zeer beperkte mate gevoelig voor besmetting en verspreiding van Usutu-virus, maar het risico hierop is veel kleiner dan voor West Nile virus. Op basis van een infectie-experiment in kippen is gebleken dat een beperkt aantal dieren reageert door middel van serologisch onderzoek en dat virusuitscheiding slechts kortdurend in individuele dieren voorkomt.
Sterfte onder wilde vogels kan gemeld worden via het Dutch Wildlife Health Center (www.dhwc.nl). Voor onderzoek bij gehouden vogels kunnen dieren ingestuurd worden naar GD.
-
Asraf, U., Ye, J., Ruan, X., Wan, S., Zhu, B. & Cao, S. Usutu virus: an emerging flavivirus in Europe. Virusus 2015 7, 219.
-
Bakonyi T, Gould EA, Kolodziejek J, Weissenböck H, Nowotny N. Complete genome analysis and molecular characterization of Usutu-virus that emerged in Austria in 2001: comparison with the South African strain SAAR-1776 and other flaviviruses. Virology. 2004 Oct 25;328(2):301-10.
-
Bakonyi T, Erdélyi K, Ursu K, Ferenczi E, Csörgo T, Lussy H, Chvala S, Bukovsky C, Meister T, Weissenböck H, Nowotny N. Emergence of Usutu-virus in Hungary. J Clin Microbiol. 2007 Dec;45(12):3870-4.
-
Buckley A, Dawson A, Moss SR, Hinsley SA, Bellamy PE, Gould EA. Serological evidence of West Nile virus, Usutu-virus and Sindbis virus infection of birds in the UK. J Gen Virol. 2003 Oct;84(Pt 10):2807-17.
-
Buckley A, Dawson A, Gould EA. Detection of seroconversion to West Nile virus, Usutu-virus and Sindbis virus in UK sentinel chickens. Virol J. 2006 Sep 4;3:71.
-
Cadar, D., Becker, N., De Mendonca Campos, R., Börstler, J. Jöst, H. & Schmidt-Chanasit, K. Usutu virus in Bats. Emerg Infect Dis 2014 Oct 20(10): 1771
-
Calzolari M, Bonilauri P, Bellini R, Albieri A, Defilippo F, Maioli G, Galletti G, Gelati A, Barbieri I, Tamba M, Lelli D, Carra E, Cordioli P, Angelini P, Dottori M. Evidence of simultaneous circulation of West Nile and Usutu-viruses in mosquitoes sampled in Emilia-Romagna region (Italy) in 2009. PLoS One. 2010 Dec 15;5(12):e14324.
-
Chvala S, Kolodziejek J, Nowotny N, Weissenböck H. Pathology and viral distribution in fatal Usutu-virus infections of birds from the 2001 and 2002 outbreaks in Austria. J Comp Pathol. 2004 Aug-Oct;131(2-3):176-85.
-
Chvala S, Bakonyi T, Hackl R, Hess M, Nowotny N, Weissenböck H. Limited pathogenicity of Usutu-virus for the domestic chicken (Gallus domesticus). Avian Pathol. 2005 Oct;34(5):392-5.
-
Chvala S, Bakonyi T, Hackl R, Hess M, Nowotny N, Weissenböck H. Limited pathogenicity of Usutu-virus for the domestic goose (Anser anser f. domestica) following experimental inoculation. J Vet Med B Infect Dis Vet Public Health. 2006 May;53(4):171-5.
-
Chvala S, Bakonyi T, Bukovsky C, Meister T, Brugger K, Rubel F, Nowotny N, Weissenböck H. Monitoring of Usutu-virus activity and spread by using dead bird surveillance in Austria, 2003-2005. Vet Microbiol. 2007 Jun 21;122(3-4):237-45.
-
Guy, JS, Malkinson, M. Arbovirus infections. In: Diseases of Poultry, 12th edition. Y.M. Saif et. al. Blackwell publishing, Iowa, USA, 2008. Pp414-425.
-
Hassler D, Pfeffer M, Weissenböck H, Nowotny N. Usutu-virus in Austria reminds one of the West Nile virus in the USA. Dtsch Med Wochenschr. 2004 Oct 29;129(44):2339-40.
-
Hubálek Z, Halouzka J, Juricová Z, Sikutová S, Rudolf I, Honza M, Janková J, Chytil J, Marec F, Sitko J. Serologic survey of birds for West Nile flavivirus in southern Moravia (Czech Republic). Vector Borne Zoonotic Dis. 2008 Oct;8(5):659-66.
-
Jiménez-Clavero MA, Agüero M, Rojo G, Gómez-Tejedor C. A new fluorogenic real-time RT-PCR assay for detection of lineage 1 and lineage 2 West Nile viruses. J Vet Diagn Invest. 2006 Sep;18(5):459-62.
-
Jöst H, Bialonski A, Maus D, Sambri V, Eiden M, Groschup MH, Günther S, Becker N, Schmidt-Chanasit J. Isolation of Usutu-virus in Germany. Am J Trop Med Hyg. 2011 Sep;85(3):551-3.
-
Linke S, Niedrig M, Kaiser A, Ellerbrok H, Müller K, Müller T, Conraths FJ, Mühle RU, Schmidt D, Köppen U, Bairlein F, Berthold P, Pauli G. Serologic evidence of West Nile virus Am J Trop Med Hyg. 2007 Aug;77(2):358-64.
-
Manarolla G, Bakonyi T, Gallazzi D, Crosta L, Weissenböck H, Dorrestein GM, Nowotny N. Usutu-virus in wild birds in northern Italy. Vet Microbiol. 2010 Feb 24;141(1-2):159-63.
-
Medlock JM, Snow KR, Leach S. Potential transmission of West Nile virus in the British Isles: an ecological review of candidate mosquito bridge vectors. Med Vet Entomol. 2005 Mar;19(1):2-21.
-
Meister T, Lussy H, Bakonyi T, Sikutová S, Rudolf I, Vogl W, Winkler H, Frey H, Hubálek Z, Nowotny N, Weissenböck H. Serological evidence of continuing high Usutu-virus (Flaviviridae) activity and establishment of herd immunity in wild birds in Austria. Vet Microbiol. 2008 Mar 18;127(3-4):237-48.
-
Nikolay B, Diallo M, Boye CS, Sall AA. Usutu-virus in Africa. Vector Borne Zoonotic Dis. 2011 Jul 18.
-
Rizzoli A, Rosà R, Rosso F, Buckley A, Gould E. West Nile virus circulation detected in northern Italy in sentinel chickens. Vector Borne Zoonotic Dis. 2007 Fall;7(3):411-7.
-
Rubel F, Brugger K, Hantel M, Chvala-Mannsberger S, Bakonyi T, Weissenböck H, Nowotny N. Explaining Usutu-virus dynamics in Austria: model development and calibration. Prev Vet Med. 2008 Jul 15;85(3-4):166-86.
-
Savini G, Monaco F, Terregino C, Di Gennaro A, Bano L, Pinoni C, De Nardi R, Bonilauri P, Pecorari M, Di Gialleonardo L, Bonfanti L, Polci A, Calistri P, Lelli R. Usutu-virus in ITALY: an emergence or a silent infection? Vet Microbiol. 2011 Aug 5;151(3-4):264-74.
-
Steinmetz HW, Bakonyi T, Weissenböck H, Hatt JM, Eulenberger U, Robert N, Hoop R, Nowotny N. Emergence and establishment of Usutu-virus infection in wild and captive avian species in and around Zurich, Switzerland--genomic and pathologic comparison to other central European outbreaks. Vet Microbiol. 2011 Mar 24;148(2-4):207-12.
-
Tamba M, Bonilauri P, Bellini R, Calzolari M, Albieri A, Sambri V, Dottori M, Angelini P. Detection of Usutu-virus within a West Nile virus surveillance program in Northern Italy. Vector Borne Zoonotic Dis. 2011 May;11(5):551-7.
-
Vazquez A, Jimenez-Clavero M, Franco L, Donoso-Mantke O, Sambri V, Niedrig M, Zeller H, Tenorio A Usutu-virus: potential risk of human disease in Europe. Euro Surveill. 2011 Aug 4;16(31). pii: 19935
-
Weissenböck H, Kolodziejek J, Url A, Lussy H, Rebel-Bauder B, Nowotny N. Emergence of Usutu-virus, an African mosquito-borne flavivirus of the Japanese encephalitis virus group, central Europe. Emerg Infect Dis. 2002 Jul;8(7):652-6.
-
Weissenböck H, Kolodziejek J, Fragner K, Kuhn R, Pfeffer M, Nowotny N. Usutu-virus activity in Austria, 2001-2002. Microbes Infect. 2003 Oct;5(12):1132-6.